Prof. Dr. Üşümezsoy iddialı konuştu: "Deprem açısından en risksiz yer, İstanbul'un da içinde bulunduğu Kuzey Marmara"

The Independent Türkçe'den Lale Elmacıoğu, bu defa Jeoloji mühendisleri Prof. Şener Üşümezsoy ve Aysun Aykan ile deprem gerçeğini ele aldılar. Uzmanlar, Türkiye'nin hangi noktalarının riskli olduğunu ve tedbirlerin durumunu değerlendirdi. Elmacıoğlu bu değerlendirmeleri şöyle anlatıyor;

Deprem gerçeği kendisini unutturmuyor. Türkiye'nin farklı noktaları sarsılmaya devam ediyor.

Son bir haftada önce Marmara Denizi'ndeki 3,0'lık deprem, ardından da İran'daki 5,8'lik depremle Van ve Hakkari'de hissedilen sarsıntı, bir kez daha korku perdesini araladı.  

Coğrafi konumu nedeniyle deprem kuşağında yer alan Türkiye'deki herhangi bir sarsıntıda ise gözler direkt Marmara'ya çevriliyor.

En merak edilen yerlerin başında da 20 milyon nüfuslu İstanbul geliyor.

Jeoloji mühendisleri Prof. Dr. Şener Üşümezsoy ve Aysun Aykan ile Türkiye'nin deprem bakımından en tehlikeli bölgelerini ve alınması gereken tedbirleri konuştuk.

Aykan, 24 kent ve 80 ilçenin riskli olduğu görüşünde. Üşümezsoy ise 3 yere dikkati çekti.

Her iki isim de tedbirlerin yetersizliği konusunda hemfikir.

"En risksiz yer, İstanbul'un da içinde bulunduğu Kuzey Marmara"

Prof. Üşümezsoy'a göre asıl tehlike İstanbul'da değil, ülkenin farklı noktalarında.

Yakın geleceğe ilişkin öngörülerini ifade eden Üşümezsoy, Marmara'nın kuzeyini deprem bakımından riskli bulmadığını söyledi. 

"En risksiz yer, İstanbul'un da içinde bulunduğu Kuzey Marmara" diyen Üşümezsoy, gerekçelerini dile getirdi:

Kumburgaz'da risk küçük, heyelan riski olabilir. 35 kilometrelik bir fay, 6,5 büyüklüğünde deprem riski var. Güney Marmara'da Bandırma üzerinden Yenice Gönen'den Ayvacık'a kadar uzanan hatlar var. 1953'te Yenice Gönen kırıldığı için onun kuzeyindeki Sarıköy fay hattında risk taşıyan bölge söz konusu. Kuzey kenar fayı ölü bir fay, Kuzey Anadolu Fayı'nın batı kolu Silivri'de başlar, Ereğli sırtını keser, Tekirdağ'dan geçerek, Yunanistan'a kadar giden bir hat. 2014'te Gökçeada'dan Halkidiki'ye giden hat kırıldı. Bu anlamda Kuzey Marmara ve devamında risk taşıyan küçük bir bölge. Marmara Bölgesi en risksiz yer. Özellikle de İstanbul ve Tekirdağ'ın içinde bulunduğu Kuzey Marmara. Belki de yakın gelecekte Türkiye'nin en risksiz yerlerinden biri İstanbul olacak.

Prof. Dr. Şener Üşümezsoy / Fotoğraf: Twitter

"Marmara boydan boya kırılacak, 8,1'lik deprem olacak tezi çürüdü"

"Deprem uzmanı" olarak da anılan Üşümezsoy, geçerliliğini yitiren çalışma ve makaleler üzerinden "felaket tellallığı" yaptıkları gerekçesiyle bazı meslektaşlarına da tepkili.

'8,1'lik deprem olacak, Marmara boydan boya kırılacak' şeklindeki tezin çürütüldüğü ancak Türkiye'deki bazı isimlerin bunun farkında olmadığı savunan Üşümezsoy, "1999 depreminden sonra Marmara Denizi'nin haritasını alıp, 'burası boydan boya kırılacak' diyerek makale yayımlayıp ya da yayımlananları kullanıp yaygara kopardılar ama çöp oldu" dedi.

Bu görüşte olanların Marmara'nın en kuzeyini 180 kilometrelik fay olarak gördüklerini hatırlatan Üşümezsoy, "1999 depreminden sonra '7'nin üzerinde 3, 7,4'lük ise 2 deprem olacak' denildi. Nature'da da böyle bir makale çıktı. Bizzat makaleyi yayınlayanlar arasında olan bilim insanı Ronald Armijo hatalı olduklarını kabul ederek, 'Bizler o zaman ne fayın yerini ne de depremleri biliyorduk' dedi. Ama bizimkiler hatalarından dönmedi. Ne yazık ki '25 yıl geçti, büyük depreme 5 yıl kaldı, risk büyük' söylemlerini hala kullananlar var" şeklinde konuştu.

Şener Üşümezsoy'a göre burada 50 kilometrelik bir fay bulunuyor ve bu da en fazla 7 büyüklüğünde depreme neden olabilir. Bu fay iki parçadan oluştuğu ve İstanbul'a yakın parçasında fay bulunmadığından, bahsedilen büyüklükte yıkıcı bir deprem söz konusu değil. 

Üşümezsoy, "Marmara'da Kumburgaz'da fay var, en fazla 6,5'luk deprem yapar ama söylendiği gibi büyük İstanbul depremine neden olmaz. Erzincan'ın doğusundan Yedisu'ya giden fay riskliydi, geçenlerde kırıldı. Sivrice yani Hazar Gölü'nün 2 yanında fay var. Doğu Anadolu fay sisteminin parçası demiştim, kırıldı" ifadelerini kullandı.

Bilim insanlarının çoğunun jeolog olarak arazide çalışan kişilerden değil, salt kağıt üzerinden yorum yapan kişilerden oluştuğundan bu nedenle de çokça yanıldıkları öne süren Üşümezsoy, "bilimsel makale" denilen pek çok işi ise "çöp yığını" olarak niteledi.

Gölcük depremi / Fotoğraf: AA

Türkiye'nin deprem bakımından en riskli yerleri neresi?

Peki Marmara'da -özellikle de kuzeyinde- düşünüldüğü derecede bir risk yoksa nerede var?

Türkiye'nin deprem bakımından en riskli yerleri neresi?

Ardahan'da yaşanan depreme değinen Üşümezsoy, bu fay hattının Maden Tetkik Arama (MTA) haritasında bile yer almazken 2005'te yayımladığı kitabında buna yer verdiğini savundu.

Prof. Üşümezsoy deprem konusunda riskli şu üç noktaya dikkati çekti:

1- Doğu Anadolu fayının batı kesimi. Malatya ve Adıyaman'a giden bölüm riskli.

2- Ardahan'a doğru giden yerde risk var.

3- Erzincan ile Karlıova arasındaki Yedisu fayında risk bulunuyor.

"İzmirli jeologların Tuzla fayında büyük risk olduğu söylemlerine katılmıyorum"

Ege'deki olası durum da merak konusu. Dönem dönem sallanan, 2 yıl önce Bayraklı'da yıkıcı sonuçlar doğuran İzmir ve çevre kentlere ilişkin olarak ise Üşümezsoy, şunları söyledi:

"Ege'de parmağın açılarak aralarında çukurların oluşturduğu sistem var. Batıya doğru genişliyor. En kuzeydeki Middilli fayı, Foça çukurunda 6,2'lik depremle kırıldı. Sakı kırıldı. 6,9'luk depremle Bodrum kırıldı. Kırılmayan İzmir'in kuzeyinde körfezdeki fay hattı. İzmir'deki bu fay hattı, Narlıdere sırtlarında oluşan bir fay ve İzmir körfezine açılıyor. Kırılma periyodunu bilemediğimizden ne zaman kırılacağını kestiremiyoruz. Ege'deki tüm faylar kırıldı, Bodrum, Sisam, Midilli..." 

İzmirli jeologların Tuzla fayında büyük risk olduğu söylemlerine katılmadığını vurgulayan Üşümezsoy, "Doğanbeyli'deki deprem bunun başlangıcı olarak nitelense de 1688'de kırıldığından, İzmir'de kuzeydoğu girişli Tuzla fayında risk beklenmiyor" yorumunu yaptı.

"Daha fayların ne zaman ve kaç yılda bir kırıldıkları bile doğru dürüst bilinmiyor"

Türkiye'nin depreme hazırlık konusunda yeterli tedbirleri almadığı da sıkça tartışılan bir konu.

Prof. Dr. Şener Üşümezsoy da bu görüşte. Hatalı yerleşime dikkati çeken Üşümezsoy'a göre en büyük sorun Türkiye'nin deprem hafızasının zayıflığı.

Verilen kayıpların ve çekilen acıların üstünün örtüldüğüne işaret eden Üşümezsoy, maddi manevi zayiatların bu nedenle katlandığını ifade etti.

Prof. Üşümezsoy, daha fayların özelliklerinin bile doğru dürüst bilinmediği gerekçesiyle tepkili.

Fayların ne zaman ve kaç yılda bir kırıldıkları, şiddetin burada nasıl bir dağılım gösterdiği gibi kritik faktörlerden emin olunup, binaların o etkiye dayanacak şekilde yapılması gerektiğini vurgulayan Şener Üşümezsoy, 2 yıl önce ağır kayıplar veren İzmir'in Bayraklı ilçesini örnek verdi.

"Bayraklı gibi yerlerde hasar gören evlerin yeniden yapılarak yaşanılması hatalı"

Buranın deltadan gelme bir yer olduğu gerekçesiyle çok kötü bir zemininin bulunduğunu ifade eden Üşümezsoy, imar izninin en baştan verilmemesi gerekirken, 2 yıl önceki depremde hasar gören evlerin bile yeniden yapılıp burada yaşanılmasına tepki gösterdi.

Bayraklı gibi yerlerin zarar görmesi için depremin illa burada gerçekleşmesine gerek bile olmadığını kaydeden Üşümezsoy, "2 yıl önce olduğu gibi, Çeşme ya da Sisam'daki depremler en çok Bayraklı'da hissediliyor. Fayda mesafe önemlidir ama Bayraklı gibi yerler çok uzakta olsa da kötü zeminden dolayı çok hissedilir. Bu tip yerler imara açılmamalıdır. Sadece Bayraklı değil, Körfez'deki depremde yıkılan yerler de aynı şekilde" diye konuştu. 

"Bataklığa kurulan şehirler mezar oluyor"

Yerleşimlerin hem zeminlere göre hem de etkiden uzak olacak şekilde yapılması gerekirken bu durumun hiçe sayıldığını altını çizen Üşümezsoy, "Bataklığa kurulan şehirler mezar oluyor. Doğal park olması gereken yerlere şehir kuruyoruz. Uzun bir tarihsel süreçte öğrenip köylerimizi yukarı çıkarıyoruz, Gölcük'teki gibi" ifadelerini kullandı.

"En üst yasa tabiat yasasıdır"

Tabiat yasasını da "en üst yasa" olarak niteleyen Üşümezsoy, sözlerini, insanoğlu ders almama konusunda inatçı davransa da doğanın 250 yılda bir sarsıcı şekilde etkisini gösterdiğini hatırlatarak noktaladı.

İzmir'in Bayraklı ilçesinde iki yıl önceki bilanço ağır olmuştu / Fotoğraf: AA 

"24 kent ve 80 ilçe deprem tehlikesi altında"

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Jeoloji Mühendisleri Odası Balıkesir İl Temsilcisi Aysun Aykan ise Türkiye'nin önemli bir bölümünün deprem tehlikesi altında olduğu görüşünde.

Türkiye'nin, dünyanın en aktif tektonik kuşaklarından Alp-Himalaya tektonik kuşağı içinde yer aldığını belirterek jeolojik yapı nedeniyle daima yıkıcı deprem riskinin bulunduğu uyarısı yapan Aykan, sözlerini şu ifadelerle sürdürdü:

"Türkiye'de çok sayıda deprem üretecek fay hatları vardır ve yerleşim birimlerinin çoğunluğu, bu fay hatlarının üzerinde, yakınında veya etki alanında kurulmuş bulunmaktadır. Bu yüzden ülkemizin önemli bir bölümü deprem tehlikesi ve riski altındadır."

"5,5 ve üzeri büyüklükte deprem üretme potansiyeline sahip yaklaşık 500 diri fay bulunuyor"

Türkiye topraklarının üzerinde 7 büyüklüğünde deprem oluşturabilecek çok fazla fay hattı bulunduğunu aktaran Aykan, ülkenin "Diri Fay" haritasına bakıldığında 5,5 ve üzeri büyüklükte deprem üretme potansiyeline sahip yaklaşık 500 fay bulunduğunu ifade etti.

Son yapılan çalışmalara göre şehir merkezinden fay geçen 24 kent bulunduğunu belirten Aykan, bu yerleri şöyle sıraladı:

Bolu, Bursa, Balıkesir, Sakarya, Kocaeli, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla, Denizli, Burdur, Kütahya, Eskişehir, Konya, Aksaray, Tokat, Kayseri, Osmaniye, Hatay, Maraş, Erzurum, Hakkari, Erzincan ve Bingöl gibi 24 kentimiz, 80'i aşkın ilçemiz ve 502 mahallemiz doğrudan fay hatları üzerindedir!

Aysun Aykan / Fotoğraf: TMMOB

"Marmara'da 7,6 büyüklüğünde deprem olabilir"

Prof. Üşümezsoy'un aksine Aykan'a göre Marmara'da risk büyük.

Yapılan bilimsel çalışmalara ve tarihsel dönemde meydana gelen depremler göz önünde bulundurulduğunda 7'nin üzerinde, en fazla ise 7,6 büyüklüğünde deprem ihtimali olduğunu ileri süren Aykan; ayrıca Bingöl, Balıkesir ve Kahramanmaraş'a dikkati çekti:

"Bu depremden 28 milyon kişi etkilenecek" diyen Aykan, şunları kaydetti: 

Olası depremin Marmara denizine kıyısı olan bütün illeri; İstanbul, Balıkesir, Bursa, Yalova, Çanakkale, Kocaeli, Tekirdağ'ı etkileyecek.

Kuzey Anadolu fayının başı olan Bingöl ve Balıkesir, Kahramanmaraş taraflarındaki fay segmentleri de sismik boşluk sınıfında tanımlandığından buralarda yakın gelecekte deprem olacağını gösteriyor; bu yüzden buralara dikkat edilmesi, hazırlık yapılması gerekiyor.

"Yalnızca ruhsatsız ve kaçaklar değil, ruhsatlı yapılarda da risk var!"

Kentsel ve kırsal yerleşim alanlarından geçen diri fayların unutulduğu vurgulayan Aykan, güvenli yapılaşmanın ilk adımı olan zemin ve temel etüt raporlarını denetleyen bir yapı kontrol sisteminin kurulmamasından şikayetçi.

Mevcut mevzuatın uygulanmasını belediyelerin istemediğini ileri süren Aykan, deprem zararlarının etkilerinin azaltılması konusunda birçok ülkede uygulanan "Fay Yasası"nın da olmamasını eleştirdi.

Kayıplardan ders alınmadığını anımsatan Aykan, yapı denetimi yapılan çok sayıdaki ruhsatlı yapının yıkılması, ağır hasar görmesiyle deprem riskinin sadece ruhsatsız ve kaçak yapılarda olmadığının da görüldüğüne işaret etti.

"Türkiye Afet Risk Azaltma Planı'nı (TARAP) uygulamak şart"

Depremlerin bir doğa olayı olduğu gerekçesiyle gerçekleşmesini doğal karşılayan Aykan'a göre anormal olan gerekli önlemlerin alınmayışı.

Denetim eksikliğine vurgu yapan Aysu Aykan, 2022'de yürürlüğe giren "Türkiye Afet Risk Azaltma Planı'nın (TARAP)" uygulanmasıyla afetlere daha hazır ve dirençli hale gelmenin mümkün olabileceğini sözlerine ekledi.