Araştırmacı Yazar CELAL ÖCAL'dan Davet: "İzmir Savunmamızın 110. Yılında Yenikale Şehitliği'nde Buluşuyoruz.."

İzmir’in Osmanlı döneminden kalma en eski şehitliği olan Yenikale Şehitliği ve Sancakkale, Necmi Ülker’in “İzmir Sancakkalesi ve Şehitliği” üzerine yaptığı çalışma ile ortaya çıkmıştır[1].

Tarihi boyunca birçok defa İzmir’i, Türkiye’yi korumuş SANCAKKALE (YENİKALE) ’nin varlığından 326.sene sonra bilgi sahibi olunmuştur (1656-1982).

Sancakkale’nin Tarihi

1645 Yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer, serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu. Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti.

Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi, (1656). Kaleye dönemin en güçlü Çultutmaz, Balyemez topları yerleştirildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ”KAL’Aİ SANCAKBURNU” adının yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet BALYEMEZ ve ÇULTUTMAZ Şayka topları” bulunduğunu yazdı.

Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, Gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale, kalede dalgalanan bayrağımız nedeniyle “Sancakkale” adıyla anılmaya başladı. İzmir körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı, Boğazkesen görevi yaptı.[2] Kaleye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.

Batırdığımız bir geminin enkaz parçaları. Osmanlı arşivleri.

1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e saldırı gerçekleştiremedi.

Büyük Türk Amirali Cezayirli Gazi Hasan Paşa 1775 yılında Sancakkale’ye geldi.[3]

II. Abdülhamit döneminde İzmir’e Hamidiye İstihkâmı Hümayunu adıyla yeni tahkimat yapıldı.

Birinci Dünya Savaşı dönemi Sancakkale

Sancakkale, İzmir’i savunma görevini son defa 1. Dünya Harbi döneminde yerine getirdi.

Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale’ye,İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirdi ve tedbir aldı .

İzmir’e denizden yapılacak bir saldırıyı Bataryalarımız /Mayın hatlarımız /Batık gemi mânialarımız / Işıldaklarımız /Askerimiz önleyecekti.

İnciraltı- Narlıdere hattına toplam 48 top dan oluşan 11 batarya yerleştirildi .

Savunmamızın son bölümünü Sancakkale’deki bataryalarımız teşkil ediyordu. İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman Sancakkale’ye çok yakın dar suyolundan geçmek zorundaydı. Bu nokta da sahra toplarımızın ateş altında bulunuyordu.

Bataryalarımız, Mayınlarımız, Tayyare Bölüklerimiz 5 Mart 1915 günü başlayan İtilaf Donanmasının İzmir’e yaptığı saldırıyı önledi. İngiliz, Fransız gemileri kayıplar vermeye başlayınca geri çekilmek zorunda kaldı. İtilaf donanması Çanakkale Deniz savaşından önce ilk yenilgisini İzmir Körfezinde aldı.

Çatışma sırasında hayatını kaybeden askerlerimiz, Yenikale’nin arkasına yapılan Yenikale Şehitliğine gömüldü. Bu çok önemli hadise, Yenikale Şehitliği kitabesine ,
1333 senesinin rebiyülahirinin 18. Günü (5 Mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek gemilerinden Yenikal’aya atılan mermilerden müstakil ağır topçu tabur efradından top başında şehit olanların ruhlarına rızaennillah Fatiha yazıldı.

Muin-i zafer Bataryası, Işıldak Bölüğü şehitlerimizin mezarları da bu dönemin izlerindendir.

Prof. Necmi Ülker Yenikale’yi ÇANAKKALE’DEN ÖNCE SANCAKKALE GEÇİLEMEDİ vurgusu ile anlatmıştır[4] .

Genelde kaleler, tarihteki devlet ve milletlerin hayatında önemli yer tutmuşlardır. Kaleler, kurulmuş olan devletlerin güvenlikleri için tarihi abideler olarak günümüze kadar gelmişlerdir. Sancakkale (Yenikale)’de bunlardan biridir.

Denizden gelecek tehlikelere karşı Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa(1656-1661) tarafından İzmir’in güvenliği ve yabancı ticaret gemilerinin körfeze giriş-çıkışlarını kontrol etmek için Körfezin en dar yeri olan Sancakburnu’nda inşa edilmiştir.

1915 yılı başlarında İngilizler Kösten adasını işgal edince de iç körfezi ve kale civarını mayınladılar.. İngiliz amirali Pierse’nin zıhlı savaş gemileri vardı.

Bu İtilaf donanması Reşadiye ve Şakran’ı topa tuttuktan sonra Sancakkale önlerine gelip kaleye mermi yağdırmışlardır. İzmir gazeteleri 5-10 Mart 1915 arasındaki İtilaf saldırılarına geniş yer vermiştir. Dört zıhlı ve beş gemiden oluşan İngiliz-Fransız donanması 15 Martta çekilip Çanakkale’ye dümen kırdılar. Kalenin müdafaası sırasında 10 şehit ve 15 yaralı verilmiştir.

Bu kalenin düzenlenmesinden sonra genç kuşaklara tarih şuuru verilmesi elzemdir ve bu yapılmamıştır. Bu kale İzmir’in savunmasında yer alan müstesna bir tarih anıtıdır.

Topcumuzun vurduğu İngiliz M30 Monitörü batmadan önce.(Şerif Yücel’den)

XX. Yüzyılın başlarında (1915) vatan savunması uğruna şehit düşen yiğit askerlerimizin yattığı Yenikale Şehitliğine gereken ilgiyi göstermek, 5 Mart’ı Yenikale Şehitleri ve Zafer günü olarak anmak, belki de uğruna şehit düştükleri vatan topraklarında özgürce yaşayan bizlerin şehitlere olan kutsal bir görevidir.”

Sancakkale hakkında yapılan çalışmalar.

1. “Birinci Dünya Savaşında İzmir Savunması [5]

2. Maltepe Askeri Lise öğrencileri Fethullah Sahan, Rasim Kahraman’ın “Çanakkale Deniz Savaşlarının Bilinmeyen Yönü, Savaşın Önsözü, İzmir Körfezi Müdafaası” projesi Tübitak 2015 Ortaöğrenim öğrencileri Araştırma yarışmasında derece aldı.

3. XVIII.Türk Tarih Kongresinde sunulan 103 YILDIR BİLMEDİĞİMİZ GERÇEK İTİLAF DONANMASININ İZMİR’İ İŞGAL GİRİŞİMİ tebliği sunuldu. https://www.youtube.com/watch?v=_geR3evKNTs&t=471s (2018)

4. Yenikale hakkında TRT nin ,İZMİR’İN UNUTULAN DESTANI haber proğramı yayımlandı. https://www.youtube.com/watch?v=ldFxpw1iEtg 2021

5. ”Dünya Savaşından kurtuluşa İzmir (1914-1922)” kitabı.[6]

6. Sancakkale’nin 369 yıllık tarihini (1656-2025) ,dünyanın hiçbir ülkesinde 369 yıl gibi çok uzun süre meçhul kalmış tarihi yapı olmadığı ve bunun çok ayıp olduğuna vurgu yapan çok sayıda dilekçe ilgililere gönderildi, makaleler yayımlandı.

Sancakkale’nin 369 yıl gibi (1656-2025) çok uzun süre bilinmemesinin nedenleri

1-Birinci Dünya Savaşı dönemi İzmir tarihini “Mondros Mütaresi ilan edildi Yunan İzmir’e çıktı, İlk Kurşun atıldı “ sözleriyle geçiştiren, İzmir’de 1914-1918 dönemi hiçbir şey olmamış gibi gören anlayış.

2-Tarihçilerimizin, Sancakkale’yi görmek zahmetine girmemesi. Sancakkale merkezli İzmir savunmasını hakkında bilgi sahibi olmamaları Yenikale Şehitliği kitabesini okumamış olmaları.

3-Sancakkale’yi ziyaret etme iznini rahatlıkla alabilecek imkan ve nüfusa sahip olmalarına karşın, günümüz İzmir siyasetçilerinin, Belediye Başkanlarının, Kaymakamların, aralarında eski Bakanların bulunduğu, eski İzmir Milletvekillerinin hiçbiri Gazi Sancakkale’yi ziyaret etmek, Sancakkale’yi İzmir tarihine, kültürüne,turizmine kazandırmak yönünde görev üstlenmemeleridir.

İzmir Körfezi Tarihi Alan Başkanlığı neden kurulmadı?

Unesco , dünya genelinde bütün savaş alanlarının koruma altına alınması kararı aldı..

Bu karar sonrası Çanakkale-Gelibolu, Polatlı Tarihi Alan Başkanlıkları kuruldu. İzmir Körfezinin de Tarihi Savaş alanı olduğunu savunacak Tarihçi veya bürokrat yoktu? İzmir Körfezi Tarihi Alan Başkanlığı kurulamadı.

Bu ilgisizlik Sancakkale merkezli İzmir Körfezindeki bataryalarımızın bilinmemesinin, tarihi Krupp toplarımızın İzmir’den götürülmesinin de sebebi oldu İzmir elindeki tarih hazinesini kaçırdı.

Ne yazık ki İzmir’deki Üniversitelerimiz, APİKAM, Kültür Bakanlığı, İzmir Valiliği Sancakkale’yi görmek Tarih ve Sanat Tarihi yönleriyle incelemek, bu yönde yayın yapmak konusunda istekli olmadı, bilgilendirildikleri halde yapılan çalışmalar görmezden gelindi. Bu kuruluşlar Sancakkale’yi görmek tanıtmak yönünde bir çalışma başlatmadı.

Sancakkale’ye süregelen sivil ziyaretçi yasağı Sancakkale’nin Tarihe, Sanata,

Edebiyata, musikiye yansımasını, halkımız tarafından bilinmesini, kaynaklarımızda yer almasını engelledi.

Avusturalya Savaş Bakanlığı raporunda İzmir [7]

Birinci Dünya savaşı sonunu ilan eden Mondros mütarekesi ardından Çanakkale ve İzmir’de bulunan Türk savunma mevzileri İtilaf güçleri tarafından işgal edildi. İşgalciler başarılı savunmamızın inceliklerini öğrenmek istiyordu. Bir heyet olarak Çanakkale,Gelibolu ve İzmir’de savaş alanları dolaşıldı.

Mevzilerimiz, toplarımız, araç gereçlerimiz ,bataryalarımız incelendi fotograflar çekildi. Avusturalya heyeti topladıkları bilgileri Gizlilik kaydı düşerek yüz yıl sonra yayınladı.

Rapor Çanakkale ve İzmir’deki savunma mevzilerimizi anlatan en eski tarihi tespit oldu. Yeri ve adı bilinmeyen Türk bataryaları ortaya çıktı.

İzmir Körfezi Bataryaları

İzmir Körfezinin kritik arazi kesimlerinde Yenikale, Mordoğan, Kilizman, Uzunada, Foça ve Menteş de Krupp toplarından oluşan bataryalarımız bulunuyordu.[8] Toplar götürüldü. İzmir’de bir tek Uzunada’daki Muin-i Zafer Bataryasının topu kaldı.

Sancakkale'nin Giriş Kapısı

Yenikale Şehitlerini anma törenleri.

İzmir'de bir kısım Sendikalar, Vakıflar, Dernekler 2021 yılında bir araya geldi Sancakkale Dayanışma Grubunu oluşturdu. 5-10 Mart 1915’de İtilaf Donanmasının İzmir’e yaptığı saldırı sırasında Şehit düşen askerlerimiz için her 5 Martta Şehitlik önünde anma töreni düzenleme geleneğini başlattı. 2021,2022,2023,2024 yılında törenler yapıldı.

Sancakkale’den sorumlu Güney Deniz Saha Komutanlığı 2021 yılından beri Sancakkale Dayanışma Grubunun düzenlediği her 5 Martta yapılan Yenikale Şehitlerini anma töreni sonrası Sancakkale’nin görülmesine izin vermemektedir.

İlgili makam olan İzmir Valiliği, Balçova Kaymakamlığı, MSB, Güney Deniz Saha Komutanlığı bilgilendirilmekte tören sonrası Sancakkale’yi ziyaret etme talebinde bulunulmakta verilen red cevabı ile katılanlar üzgün şekilde kale kapısından dönmektedir.

2025 yılı İzmir Savunmasının 110’ncu yılıdır. 5 Mart 2024 günü saat:14.00’de Yenikale Şehitlerini anma 110’ncu yıl töreni yapılacak, Prof. Dr. Necmi Ülker konuşma yapacaktır.

Nasıl Sarıkamış Deniz Şehitleri Deniz Kom’un ajandasına işlendiyse, Genelkurmay Sitesinde Sarıkamış Şehitleri için bildiri yayımlandıysa, Sarıkamış Şehitleri Anma Haftası’na, Antalya-Kaş Yzb. Mustafa Ertuğrul Bataryasını Anma Törenlerine devlet töreni düzeyinde ilgi gösteriliyorsa, aynı ilgiyi Yenikale Şehitler için gösterilmesini M.S.B’ndan istiyoruz.

Maalesef yetkililerin Sancakkale’ye, Yenikale Şehitlerini anma törenlerine bakışı, Meçhul Asker mezarlarına ilgisi çok kötü ve üzücüdür.

“Sancakkale’ye girmek yasak, sana cevap vermem, seninle görüşmem, araştırma izni de vermem” şeklindedir.

369 yıldır Sancakkale bilinmiyormuş, “Meçhul Şehit asker mezarları varmış umurumda değil” denilmektedir.

Birinci Dünya Savaşı dönemi İzmir Uluslararası Sempozyumunun düzenlenmesine ihtiyaç vardır. Bu yönde Ege Üniversitesi Rektörlüğüne, Kâtip Çelebi Üniversitesi Tarih Bölümüne yapılan teklif karşılık bulmamıştır.

Türkiye, Türk Milleti iftihar ettiği Gazi Sancakkale’yi, Yenikale Şehitleri gerçeğini öğrenmiştir. Sancakkale Dayanışma Grubu “Şehitlere hizmet ibadettir” düşüncesiyle çalışmaktadır.

Er geç Sancakkale’ye girilecek, Yenikale Şehitleri için devlet töreni yapacaktır. Sancakkale Tarihi üzerine Yüksek Lisans tezleri, Belgesel çekimleri, Birinci Dünya Savaşı dönemi İZMİR 1914-1918 Uluslararası Sempozyumu düzenlenecektir.

1-Sancakkale sivil ziyaretçi giremez yasağının kaldırılmasını. Sancakkale’nin tarihimize kültürümüze, bilim ve sanat çevrelerine kazandırılmasını.

2-Yenikale Şehitleri için devlet töreni yapılmasını.

3-Tören sonrası katılımcılarla Sancakkale’ye, Yenikale Şehitliğine, Bilim insanlarımız, öğrencilerimiz ve halkımızla İZMİR’İN GAZİ SANCAKKALE’YE (1656-2025) SAYGI ZİYARETİ’NE izin verilmesini bekliyoruz.

Haydi Türkiye!

Haydi Mustafa Kemal’in Askerleri!

Sancakkale’ye, Yenikale Şehitlerine sahip çık!..

5 Mart 2025 günü saat: 14.00'te Yenikale Şehitlerine Saygı Duruşu törenine gel..

CELAL ÖCAL

Sancakkale Dayanışma Grubu Sözcüsü