Çaycuma’nın ünlü mandaları da tescilli ürünü manda yoğurdu da yok oluyor

Ürettikleri manda yoğurdu coğrafi tescil işaretine sahip olan Zonguldak'ın Çaycuma ilçesinde hayvan yetiştiricileri zorda. Destek yerine kösteklendiklerini belirten Çaycumalılar, manda sayısının da üreticilerin de her geçen gün azaldığını söylüyor.

Zonguldak’ın Çaycuma ilçesinde 2020 yılında coğrafi işaret alan manda yoğurdu kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya. Yeşil Gazete ’ye konuşan Manda Birliği Başkanı Memduh İnam üretici sayısının her geçen sene azaldığını belirtirken, Profesör Dr. Mehmet İhsan Soysal da Türkiye’de 1955 yıllarında 1 milyon 300 bin manda popülasyonu olduğunu, 1994 yılında bu rakamın 194 bine, 2020’lerde ise 200 bine kadar gerilediğini açıkladı. (Burak Altınok / Yeşil Gazete)

2021 yılında kaleme aldığı “Manda ve Ürünleri Üretimi” adlı kitabında FAOSTAT verilerine yer veren Soysal, 2018 yılında dünya çapında 127 milyon 658 bin 734 ton manda sütü üretildiğini açıklarken, Türkiye’nin sıralamadaki yeri dikkat çekiyor.

TÜİK’in 2020 yılında yayımladığı “İstatistiklerle Türkiye” adlı raporun “Türkiye Manda Popülasyonu” başlığına göre Samsun ve İstanbul öne çıkarken, coğrafi işaretli ürünü bulunan Zonguldak, bu illerin arkasında kalıyor.

Haritaya göre Zonguldak’ta 2 bin 598 ile 4 bin arasında manda popülasyonuna sahip olduğu tahmin ediliyor.

Rapora göre İstanbul toplam 27 bin 816 mandaya sahipken, Afyon 11 bin 903, Balıkesir 9 bin 490 mandaya ev sahipliği yapıyor.

Türkiye genelinde ise 2022 yılı itibariyle toplam manda sayısı 171 bin 835.  Bu rakam 2021 yılında 185 bin 754, 2020 yılında ise 102 bin 489 olarak açıklanmıştı.

‘Mandalarla birlikte, kültür de yok oluyor’

Manda yoğurdu üreticilerine göre, manda sayısındaki bu düşüş, bölgedeki yerleşik kültürü de yok ediyor. Üretici Yeliz Yılmazer insanların mandalara bakmakta zorlandıkları için sattıklarını belirtirken, Manda Birliği Başkanı Memduh İnam, bu zorlukların aşılmaması durumunda manda yetiştiriciliği ve manda yoğurdu geleneğinin 10-15 sene içerisinde yok olacağını belirtiyor.

Yaklaşık 10 senedir manda yoğurdu üretimi yapan Yılmazer hayvanlarını sattığını, diğer komşularının da satmaya çalıştığını anlatıyor:

“Çaycuma’da yaşıyorum. Burada bu hayvanlara bakmak köye göre daha zor oluyor. “Koku oluyor” diye belediyeye şikâyet gittiğinde zabıtalar hemen gelip insanlara ceza yazıyor. Tanıdığım birçok insan bu şekilde ceza aldı. Tüm bunlar da zaten zor geçinen çiftçilerin ve çobanların yaşamını zorlaştırıyor ve insanlar hayvanlarını satmak durumunda kalıyor. Daha geçtiğimiz günlerde benimle birlikte manda bakan insanlar ‘Mandalarımızı satacağız, almak ister misin?’ diye bana sordular. Manda sütü ve dolayısıyla yoğurdu üreticisi her geçen gün azalıyor.”

 ‘Destekleyeceklerine ceza yazıyorlar’

Zonguldak’ta yaklaşık 800-850 mandanın olduğunu açıklayan Manda Birliği Başkanı Memduh İnam da manda popülasyonunun yaklaşık yüzde 60’ının Çaycuma’da olduğunu söylüyor. Hayvanlara bakımın zorluklarını ifade eden İnam, şöyle konuşuyor:

“Mandalar gezen hayvanlar. Zonguldak’ta da genellikle köylerin ve tarlaların yanından yollar geçiyor. Bir mandaya araç çarparsa manda sahibi hayvanını kaybetmekle kalmıyor hem ceza kesiliyor hem de hasar gören aracı yaptırmak zorunda kalıyor. Tek geçim kaynağı bu hayvan olan insanlar bu araçların masraflarını nasıl ödesin? Bu nedenle bizlere çok acil alt geçitler lazım. 10-15 km uzunluğunda bariyerler lazım. Birçok kurumla bu konuyu konuştum, dilekçeleri gönderdim ama kimseden bir ses çıkmadı. Böyle giderse her sene azalan manda bakıcıları 10-15 sene içinde burada tamamen bitecek ve bu da tescilli bir ürün olan Çaycuma Manda Yoğurdu’nun sonunu getirecek.”

 Tarım sigortalı kişi sayısı azalıyor

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)’nın verileri ise Türkiye’de genel anlamıyla hayvancılığın azaldığını doğruluyor.

SGK’nın veri bölümünde “aktif sigortalılar (tarım)” kategorisi incelendiğinde ulaşılan en eski veri Türkiye’de 2009 yılında 1 milyon 16 bin 692 sigortalı tarım sigortalı işçi olduğunu gösterirken bu rakam 2023 yılında 460 bin 260’a kadar gerilemiş durumda.