Türkiye - Azerbaycan İlişkileri... (1)

13 Ağustos 2021, 06:30

Azerbaycan ve Türkiye Cumhuriyetleri arasındaki kardeşlik bağları tarihsel açıdan uzun yıllara dayanmaktadır. İki ülke arasında diplomatik ilişkiler iki ülkenin de Cumhuriyet yıllarında kurulsa da Azerbaycan’ın bağımsızlığını kaybetmesi üzerine sekteye uğramıştır. SSCB'nin çökmesi üzerine Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı kazanmasının ardından Azerbaycan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Diplomatik ilişkileri tekrar temelinin atılması üzerine günümüze kadar bu ilişkiler kardeşlik ve tarihsel bağlarıyla birlikte ilerlemeğe devam etmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyetinin Kuruluşu 1918 yılının 28 Mayıs tarihinde Azerbaycan Millî Şurası üyeleri ve başkanı Mehmet Emin Resulzade tarafından Gürcistan’ın Tiflis şehrinde Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin kuruluşunu ilan edilmiş ve Gence şehri başkent olarak belirtilmiştir. Azerbaycan Milli Şurasının kararıyla 1918 yılının 16 Haziran tarihinde hükümet konağı Tiflis’ten Gence’ ye taşınmış ve Gence Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin ilk başkenti olmuştur. O yıllarda başkent Bakü şehri Ermeni terör çeteleri ve Bolşevik ordusunun işgali altında olmuştur. 15 Eylül 1918 tarihinde Nuri Paşa ve ordusu başkent Bakü şehrini Ermeni terör çeteleri ve Bolşevik ordusundan kurtarmıştır. Azerbaycan Halk Cumhuriyetindeki milli şuranın belirlediği mevcut hükumetin 27 Haziran 1918 tarihinde çıkarılan resmi kararla ülkenin resmi dili Azerbaycan dili olarak belirlenmiştir.

Mevcut hükumetin 1 Ağustos 1918 tarihinde aldığı kararla Azerbaycan Savunma Bakanlığı kurulduğu ilan edilmiştir. Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti kurucusu Mehmet Emin Resulzade Azerbaycan kuruluşunu ilan ederken medeniyetle ilgili aşağıdaki kelimeleri ifade etmiştir. Bütün medeniyetler genelde 3 büyük oluşumun karşılıklı etkisinden ve birleşmesinde meydana gelmiştir bunlar; • Cografi amil-vatan, • Etnografik amil-millet, • Manevi amil-kültür..

Ayrıca belirtmemiz gerekiyor ki, Resulzade: 'Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak' gibi tezlerin birleşimini ifade eden medeniyet kavramının sözcüsü ve yaratıcısıdır. 20 Ocak 1920 tarihinde Birleşmiş Milletler Cemiyeti, Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyetinin bağımsızlığını tanımıştır. Azerbaycan Milli Şura hükümetinin en önemli karalarından biri 9 Kasım 1918 tarihinde Mavi, Kırmızı, Yeşil renklerden oluşan üç renk üzerinde ay ve sekiz köşeli yıldız olan bayrak devlet bayrağı olarak kabul edilmiştir. Aynı gün içerisinde başkent Bakü’de, üç renkli Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bakanlık binası üzerinde dalgalandırılmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Soveti Nahçivan Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisinin 1991 yılının 5 Şubat tarihinde aldığı resmi karala üç renkli Azerbaycan bayrağı 71 yıl sonra Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet bayrağı olarak kabul edilmiştir. 2009 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin 595 numaralı kararı sonucu 9 Kasım tarihi Azerbaycan Cumhuriyetinin devlet bayrak günü olarak kabul edilmiş ve her yıl 9 Kasım bayrak günü olarak ülke genelinde kutlanmaktadır. Bayrak üzerindeki bu üç renk: • Mavi: Türkçülüğü, • Kırmızı: Demokrasi ve çağdaşlaşmayı, • Yeşil: İslam’ı temsil etmektedir.

9 Kasım 1918 Yılı Kararı 12 Ocak 1920 tarihine gelindiğin zaman Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti SSCB haricinde 23 devlet tarafından resmi olarak tanınmıştır. Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti 23 ay ayakta kalmaya başarmış ve bu süre içerisinde ülke şarkın ilk demokratik devleti ola bilmiş, ayrıca ilk defa kadına oy kullanma ve seçilme hakkı veren demokratik devlet olmuştur. Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti 23 aylık bağımsızlığı döneminde gerek ekonomik açıdan gerekse eğitimde açısından, gerekse de diplomatik ilişkiler açısında ileri derecede reformlar yapılmış ve ülkede sanayinin temeli konulmuştur. 26 Nisan 1920 yılında SSCB’nin Kızıl ordusu Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti sınırlarına dâhil olmuş, 28 Nisan 1920 tarihinde Kızıl ordu tarafından tekrar işgale uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiştir. 1989 yılında SSCB başkanı Mihail Gorbaçov tarafından yeniden reform olarak bilinen ‘‘perestroyka’’ uygulamaları sonucu 1990 yılında SSCB çökmüştür. 1990 yılının 20 Ocak tarihinde SSCB’nin kızıl ordusu başkent Bakü’de 20 Ocak katliamını yapmıştır. Bu olayların üzerine Azerbaycan halkı meydanlara çıkmış bağımsızlık için Azatlık meydanında aylarca bağımsızlık için nöbet tutulmuştur.

18 Ekim 1991’de bağımsızlığını kazanan Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından onaylanan coğrafi arazisi 86,6 bin km2'dir. Azerbaycan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk devlet Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Kasım 9 1991 tarihinde, sırasıyla 11 Aralık 1991 yılında Romanya, 13 Aralık 1991 yılında Pakistan, 23 Aralık 1991 yılında İsviçre, 25 Aralık 1991 yılında İran, 23 Ocak 1992 yılında ABD, 10 Nisan 1992 ise Rusya tanımıştır. Birleşmiş Milletler 1992 yılının 2 Mart tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti'ni resmi olarak tanımıştır.

Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti 23 aylık bağımsızlığı döneminde gerek ekonomik açıdan gerekse eğitimde açısından, gerekse de diplomatik ilişkiler açısında ileri derecede reformlar yapılmış ve ülkede sanayinin temeli konulmuştur. 26 Nisan 1920 yılında SSCB’nin Kızıl ordusu Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti sınırlarına dâhil olmuş, 28 Nisan 1920 tarihinde Kızıl ordu tarafından tekrar işgale uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiştir. 1989 yılında SSCB başkanı Mihail Gorbaçov tarafından yeniden reform olarak bilinen ‘‘perestroyka’’ uygulamaları sonucu 1990 yılında SSCB çökmüştür.

1990 yılının 20 Ocak tarihinde SSCB’nin kızıl ordusu başkent Bakü’de 20 Ocak katliamını yapmıştır. Bu olayların üzerine Azerbaycan halkı meydanlara çıkmış bağımsızlık için Azatlık meydanında aylarca bağımsızlık için nöbet tutulmuştur.

Azerbaycan Cumhuriyeti 1991 yılının 18 Ekim tarihinde resmi bağımsızlığını kazanmıştır. Azerbaycan Cumhuriyetine bağlı Dağlık Karabağ bölgesi ve 7 şehir 1991-1993 yılları arasında Ermenistan ordusu tarafından işgal edilmiştir. Ermenistan’la Azerbaycan arasında birinci Dağlık Karabağ savaşında 11.557 Azerbaycan askeri şehit olmuştur. 26 Şubat 1992’de Ermenistan ordusu tarafından gece saatlerinde Azerbaycan’ın Hocalı şehrine saldırı gerçekleştirerek bu şehirde yaşayan sivil halka yönelik soykırım yapılmıştır. 30 Nisan 1993 tarihinde BMGK tarafından 822,853,874, 884 saylı 4 kararname kabul edilmiş ve Ermenistan tarafından Azerbaycan arazilerinin %20'si işgal olduğu resmi şekilde onaylanmıştır.

18 Ekim 1991’de bağımsızlığını kazanan Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından onaylanan coğrafi arazisi 86,6 bin km2'dir. Azerbaycan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk devlet Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti 9 Kasım 1991 tarihinde, sırasıyla 11 Aralık 1991'de Romanya, 13 Aralık 1991'de Pakistan, 23 Aralık 1991'de İsviçre, 25 Aralık 1991'de İran, 23 Ocak 1992'de ABD, 10 Nisan 1992'de ise Rusya tanımıştır. Birleşmiş Milletler de 1992 yılının 2 Mart tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti'ni resmi olarak tanımıştır.

(Devam Edecek)

Yorum Gönder 0
Facebook Yorumları 0

Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×

Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.