Orman yangınıyla mücadelede 'yapay zekâ' dönemi

Türkiye’de orman yangınlarına müdahaleyi 11 dakikaya indiren merkez, mücadelesini yapay zekâ desteği ile sürdürüyor. Uydu, İHA ve yangın kulesi kameralarından alınan görüntüler, meteorolojik verilerle birleştirilerek yangın riski, yangının ilerlemesi ve etkileyeceği alan hesaplanıp daha yangın çıkmadan riskli bölgeye ekipler yönlendiriliyor.

Türkiye coğrafyasının üçte birine yakınını ormanlar ve yeşil alanlar oluşturuyor. Ormanların korunması, yangınlara karşı önlem alınması ve olası yangınlara müdahale edilmesi konusunda ise istisnasız herkes çok hassas. Tarım ve Orman Bakanlığı, son yıllarda bu konuda önemli başarılar elde etti ve yapay zekâ destekli bir mücadeleyi sahada ortaya koydu.

Bunun sonucunda yangına ilk müdahale süresi 11 dakikaya düştü. Mücadele uluslararası ödüller de getirdi. Orman Genel Müdürü (OGM) Bekir Karacabey, yapılan mücadeleyi, herkesin merak ettiği ‘Yangın Kontrol Merkezi’nde anlattı.

Her mevsim yangın çıkabilir

“Yaz ayları yaklaştığında ‘yangın mevsimine giriyoruz’ gibi bir algı oluşuyor ancak OGM olarak bildiğimiz bir gerçek var: Orman yangınının mevsimi olmaz. Orman yangınlarının şartları vardır. Şartlar oluştuğunda her mevsim yangın çıkabilir. Biz bu düsturdan hareketle aslında yılın her mevsiminde her ayında orman yangının çıkabileceğini göz önünde bulundurarak hazırlıklı vaziyette bekleriz.”

26 uçak, 14 İHA, 25 bin personel

“Orman yangınları ile mücadeleyi üç temel başlıkta ele alırız. Bir tanesi yangın öncesinde yapılan hazırlıklar, ikincisi yangın sırasında yapılan mücadele çalışmaları ve üçüncüsü de yangın sonrasında yanan alanların tekrar ormanlaştırılması çalışmaları. Bu çerçevede yangınlarla mücadelede görevli olan 25 bin personelimizin tamamının hatırlatma ve uzmanlık eğitimlerini tamamladık. Araç gereçlerin hazırlıklarını yaptık. Şu anda orman yangınlarıyla mücadelede kullanacağımız 14 İHA, 26 uçak, 105 helikopter ve toplam 25 bin personelimiz, ayrıca bu personelin kullanacağı bin 649 arozöz ve su ikmal aracı, 2 bin 453 ilk müdahale aracı ve 821 iş makinasının bakımları yapılarak hazırlıklar tamamlandı.”

Orman içi yollar önemli

“Ormanlar içinde bulunan yollar ve yangını durdurmak için kullandığımız, orman içi yolları, yerleşim yeri etrafında bulunan emniyet şeritlerini, blok ormanların içinde yangını bir noktadan bir noktaya geçmesini engelleyecek şeritlerin bakımları da şu an itibari ile yapılmış durumda.”

Yapay zekâ işbaşında

Yapay zekâyı tüm ormancılık çalışmalarında dünyada en iyi kullanan ülkelerden biri Türkiye. OGM de bu konuda dünyanın değişik ülkelerindeki orman teşkilatların örnek aldığı bir teşkilat. 2007 yılından bu yana ülkemiz ormancılık alanında ürettiği yeni projelerle, teknoloji kullanımıyla 14 ayrı ödüle layık görüldü. Son olarak 2024 yılında BM Dünya Telekomünikasyon Birliği ‘Yangın Karar Destek Sistemi’ programımızı ödüle layık gördü. Bu program bu sistem tamamen yapay zekâya dayalı. Herhangi bir noktada yangın çıktığında ormanın yapısı, meteorolojik şartlar ve arazi yapısı yapay zekâ tarafından değerlendirerek çıkan yangının ilerleyen saatlerde nasıl davranacağı, nerelere ulaşacağı, hangi yerleşim yerini etkileyeceği tespit ediliyor. Hangi araçlarla, imkanlarla, ekipmanlarla müdahale etmemiz konusunda veri sağlıyor. Bu, tamamen makine öğrenmesine dayalı bir program. Tecrübe yanında daha sağlıklı bilgi üreterek yangına etkin müdahale sağlayan bir program geliştirmiş olduk.”

11 dakikada müdahalenin sırrı

“Yangınları gözetlemek için orman yangınlarını gözetlemek için kullandığımız birkaç unsur var. Bunlardan bir tanesi ülkemizin ormanlarında bulunan 776 tane orman yangını gözetleme kulemiz. Bu kulelerimizin bir kısmında görevli personelimiz dururken, bir kısmında sadece kameralar var. Bu kameralar gördükleri ormanlık alandaki dumanı tespit edip hem OGM’deki Yangın Yönetim Merkezi’ne hem de o bölge müdürlüğündeki merkeze aktarıyor. Ayrıca Türkiye dünyada Amerika’dan sonra orman yangınlarını gözetlemede İHA kullanan ikinci ülke. İHA’lardan aldığımız görüntülerinde bu karar destek sistemi ile birlikte değerlendirilerek görülen dumanın orman yangını olup olmadığı konusunda sistem bizi uyarıyor.”

Mangal ateşini bile tespit edebiliyor

“Mangal ateşi büyüklüğündeki bir ateş kaynağı bile bu İHA’larda ve kulelerde bulunan kamerayla tespit edilip yangın yönetim merkezlerine bildiriliyor. Yangının ormanda olup olmadığı, meteorolojik şartlar birlikte değerlendirilerek ciddiyetini hesaplıyor. Yangının 15, 20 dakika ya da yarım saat sonra hangi noktaya ulaşabileceğini, ilerleme istikametinde bir yerleşim yeri varsa buranın tehdit altında olup olmadığını, hangi yolların bulunduğunu ve oraya hangi ekiplerin daha yakın noktada olduğunu gösteriyor. Bu sayede ilerleyen aşamada hangi ekipleri hareket ettirmemiz gerektiğini bilebiliyoruz. İlerideki hedefimiz, 11 dakikayı daha aşağı çekmek.”

Dezenformasyonla da mücadele

“Bir taraftan devasa orman yangınları ile mücadele ederken ne yazık ki bir taraftan da dezenformasyonla mücadele etmek zorunda kalıyoruz. Ülkemize dahi ait olmayan görüntüler bir anda servis ediliyor. Vatandaşlarımız Tarım ve Orman Bakanlığımız ile OGM’nin web sitesindeki ‘Yeşil Vatan’ bölümüne ve resmi hesaplarımıza itibar etsinler. Burada hangi aracın yangına ne kadar su attığı bilgisine kadar veriyoruz.”

Anayasa 169. Madde

“Ormanlarımız Anayasal güvence altına almıştır. Anayasamızın 169. Maddesi çok açık. Net bir şekilde bir şey ifade ediyor. Ormanların tamamı, özel şahısların ormanları da olsa devletin gözetimi altındadır. Açık, net olarak ifade edilmiş: Yanan orman alanları kesinlikle başka maksatla kullanılamaz. Derhal tekrar ormanlaştırılır denilmiş. 1982 Anayasasının bir hükmü ama 82’den önceki dönemde de yanan orman alanlarının hiçbir karış yamanın tekrar ormanlaştırmanın dışında bir maksatla kullandığına dair tek bir örnek yok.”

Uçak değil kara aracı önemli

“Yangın söndürme araçlarıyla ilgili bir takım yanlış bilgiler kamuoyu ile paylaşılıyor. Yangınla mücadele tamamen teknik, bilimsel ve kombine bir çalışma gerektirir. Tek başlarına hava araçlarının yangın söndürebilmesi söz konusu değildir. Dünyanın hiçbir yerinde de böyle bir şey olmaz. Hava araçları sadece yangının ilk çıktığı anda durdurmasına belki yardımcı olabilir veya yer ekiplerinin çalışmasını kolaylaştıran bir unsurdur. Önemlidir ama esas belirleyici olan kara unsurları, yer ekipleridir. Etkili mücadele hava araçlarıyla kara araçlarının senkronize çalışmasıyla yapılır.”

Uzman olmayan yangına yaklaşmasın

“Sağlığı müsait, yaşı elverişli olan vatandaşlarımızı özellikle orman yangın gönüllüsü olmaya davet ediyoruz. E-Devlet üzerinden başvurularını yapabilirler. En yakın orman işletme müdürlüğümüz orman yangınlarıyla mücadele eğitimi vererek kendilerinin yangın gönüllüsü olmasını sağlayabilir. Bu eğitimi almamış vatandaşlarımızın ise yangın mahalline asla girmemelerini istirham ediyoruz çünkü çok tehlikeli. Bu konuda eğitim almamış insanların oradaki insanlara faydası olmayacağı gibi Allah korusun kendi hayatlarını tehlikeye atabilir, ekiplerin zaman ve enerjisinin boşa harcanmasına neden olabilir.”

Yangınları insanlar çıkarıyor

“Önemli olan yangının çıkmamasını sağlamaktır. Uzun yıllar ortalamasına baktığınız zaman yüzde 90’ının insan kaynaklı olduğunu görüyoruz. Vatandaşlarımız özellikle yolculuk yaparken sönmemiş sigara izmaritini camdan dışarı atmamalı. Arazi temizliği yaparken, atıkları yakma yoluna gitmemeli, anız yakma gibi işlerden uzak durmalıdır. Farklı bir yerdeki yangın da ormana sıçrayabiliyor. Ormanlarımızda bin 900 adet orman parkımız var. Ormana gitmek isteyen vatandaşlarımız rastgele yerlere değil, bu parklara giderek vakit geçirmeli, ateş ise hiç yakmamalıdır.”

139 şehit var

“Bugüne kadar yangınla mücadele çalışmalarımızda 139 mesai arkadaşımız ya da vatandaşımız şehit oldu. Ormanlarımızın korunması için görevli çalışanlarımız, yeri geldiğinde canları pahasına ormanı koruyor. Bu mücadeleyi hep beraber vermek durumundayız.”

Su kaynakları oluşturuldu

"Orman yangınlarına müdahale eden hava ve kara araçları, suyu alabilmek için deniz ya da göl aramıyor. OGM tarafından ormanlık alanlar içinde 4 bin 737 ayrı su kaynağı oluşturuldu. Araçlar, yangın durumunda ihtiyaç duyduğu suyu, bu kaynaklardan karşılıyor. Yapay gölet ya da havuz gibi olan kaynaklar, birbirine yaklaşık 5 km mesafede konuşlandırıldı. Ayrıca OGM’de bulunan merkezden, tüm arozöz ve yangına müdahale araçlarının bulunduğu nokta görülebiliyor. Yapay zeka, anlık olarak harita üzerinden hava sıcaklığı, bitki örtüsü, rüzgar gibi etkenleri hesaplayarak yüksek yangın riski olan noktaları sürekli bildiriyor. Yangına müdahale ekipleri, yüksek riskli alanlara yakın noktalara gönderiliyor. 2014 yılında 14 İHA, kulelerdeki kameralarla birlikte, yangınları gözetlemeye ve değerlendirmesi için yapay zekâ’ya göndermeye devam edecek."

Uğur Becerikli / TRT Özel haber