Merkez Bankası rezervleri: Erdoğan'ın '115 milyar doları geçti' dediği rezervler nasıl hesaplanıyor?

30 Aralık 2021 Perşembe 14:32

BURSA ARENA / Haber Merkezi

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 24 Aralık'ta yaptığı konuşmada, Merkez Bankası rezervlerinin 115 milyar doları geçtiğini belirterek, "En düşük nokta, Eylül 2020'de 83,517 milyar dolar. Ondan sonra toparlanma dönemine geçtik. Şu anda 115 milyar doların üzerindeyiz; çok daha iyi bir noktaya gelecek" dedi.

Erdoğan 24 Ağustos'taki konuşmasında da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) rezervlerinin 109 milyar dolar seviyesinde olduğunu, süreci tamamlanan işlemlerle rezervlerin 115 milyar doların üzerine çıkacağını söylemişti.

Erdoğan'ın açıklamasına muhalefetten ve ekonomistlerden eleştiriler gelmiş, muhalefet, brüt rezerv ile net rezerv arasındaki farka işaret ederek Erdoğan'a tepki göstermişti.

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, "109 milyar lira, artı 6,5 milyar da IMF'den gelecek. 115 milyar dolar kimin parası? Katar, Güney Kore'den borçlanmışız, IMF'den para almışız. Bu para bizim paramız değil. Gerçekte Merkez Bankası'nın döviz rezervi eksi 53 milyar 200 milyon dolar. Devleti yöneten kişilerin halka doğruyu söylemesi gerek" demişti.

Uluslararası rezerv nedir?

TCMB'nin tanımına göre uluslararası rezervler; ülkelerin para otoriteleri tarafından kontrol edilen, kullanıma hazır, birbirlerine çevrilebilme özelliği bulunan ve uluslararası ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklar.

Uluslararası rezerv olarak sayılan varlıklar şunlar:

Konvertibl (birbirlerine dönüştürülebilir) döviz varlıkları (Euro, ABD doları, İngiliz sterlini vb.)
Uluslararası standartta altın
Özel Çekme Hakları
Uluslararası Para Fonu (IMF) Rezerv Pozisyonu

Rezervler neden önemli?

TCMB'ye göre döviz rezervlerinin seviyesi, özellikle gelişmekte olan ülke ekonomilerinde şu açılardan önemli:

Karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı olumsuzlukların giderilmesi
Dış borç servisinin düzenli olarak gerçekleştirilmesi
Uluslararası finans çevreleri ile piyasalarda, ülkeye duyulan güvenin artması

Türkiye'de altın ve döviz rezervlerini saklamak ve yönetmekle görevli olan kurum, Merkez Bankası.

Merkez Bankası, aşağıdaki amaçlar doğrultusunda rezervleri saklı tutuyor:

Para ve kur politikalarına olan güveni sağlamak ve bu politikaları desteklemek
Hazine'nin yabancı para iç ve dış borç ödemelerini gerçekleştirmek için gerekli olan dövizi hazır bulundurmak
Ekonomiyi yurt içi veya yurt dışında oluşabilecek ani finansal değişimlere karşı dayanıklı hâle getirmek
Uluslararası piyasalarda ekonomiye duyulan güveni artırmak

TCMB, rezervleri nasıl saklıyor?

Merkez Bankası, rezervlerin yönetiminde ülke menfaatine öncelik verdiğini aktarıyor. Bu amaçla, uluslararası rezervleri, anaparanın korunması ve gerekli likiditenin sağlanması için düşük riske sahip yatırım araçlarında değerlendiriyor.

Merkez Bankası, rezerv yönetimi sırasında karşılaşılabilecek risklerin belirlenmesi, değerlendirilmesi ve kabul edilebilir sınırlar içinde tutulabilmesi için risk yönetim stratejisi uyguluyor. Ayrıca elindeki rezervlerin seviyesini, düzenli aralıklarla internet sitesinde yayımlıyor.

TCMB hangi rezerv hesaplamalarını açıklıyor?

TCMB, her hafta açıkladığı Haftalık Para ve Banka İstatistikleri'nde toplam döviz rezervlerini ve brüt döviz rezervlerini açıklarken net döviz rezervlerine dair verileri ayrıca yayımlamıyor.

Brüt ve net döviz rezervi nedir?

Ekonomist Mahfi Eğilmez'e göre, brüt ve net döviz rezervi arasındaki fark şöyle açıklanabilir:

Merkez Bankası, döviz rezervlerinin tamamının sahibi değil.

TCMB'nin rezervlerinin bir bölümü bankaların Merkez Bankası'nda tutmak zorunda olduğu zorunlu karşılıklardan oluşuyor

Bunları bir çeşit emanet döviz olarak görmek mümkün.

TCMB'nin son yıllarda rezerv opsiyon mekanizması aracılığıyla, TL mevduatlar karşılığında alması gereken zorunlu karşılıkları dövizle yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz rezervlerindeki emanet tutarda artış oldu.

Döviz rezervlerinin bir bölümünün emanet olması nedeniyle Merkez Bankası'nın döviz rezervlerinin toplamı brüt döviz rezervlerini gösteriyor.

Merkez Bankası'nda emanet olarak duran miktarlar düşüldüğünde net döviz rezervine ulaşılıyor.

Net döviz rezervi nasıl hesaplanıyor?

Net döviz rezervi, TCMB verilerinde aktif kısımda yer alan dış varlıklardan, pasif kısımda bulunan toplam döviz yükümlülüklerini çıkardıktan sonra elde edilen rakamın o günün kuruna bölünmesiyle hesaplanıyor.

Formül şu şekilde:

Net Rezerv = (Dış Varlıklar - toplam döviz yükümlülükleri) / Dolar-TL kuru

Swap hariç net rezerv ne demek?

Ekonomist Eğilmez'e göre net rezerv miktarı, swap işlemleriyle elde edilmiş (emanet) dövizleri de kapsadığı için bu rakam tam olarak net rezervi ifade etmiyor.

Bu yüzden net döviz rezervini emanet dövizleri çıkararak görebilmek için bu miktardan swap karşılığı elde edilmiş döviz tutarını düşmek gerekiyor.

Swap hariç net rezerv ise şu şekilde hesaplanabiliyor:

Swap hariç net rezerv = Net rezerv - Swap işlemleri toplamı

Net döviz rezervi neden önemli ve bu veri neden tartışma yaratıyor?

Türkiye'nin net döviz rezervlerinin eksiye düştüğüne dair hesaplamalar, uzun süredir tartışma yaratan bir konu.

Döviz rezervleri bir ülkenin dış borç ödemesinde elini rahatlatırken, gerekmesi halinde harcayabileceği bir kaynak olması açısından önem taşıyor.

Ekonomistler, piyasada genel kural olarak net rezervlerin üç aylık ithalatı karşılayacak miktarda olmasının beklendiğini belirtiyor.

Türkiye'nin döviz rezervlerinin gelinen mevcut durumda bu miktarın altına düştüğü öne sürülüyor.

Ekonominin yavaşlaması durumunda TCMB'nin elindeki rezervleri borç ödemesinde tampon olarak kullanması gerekebilir. Net rezervlerin eksiye düşmesi ise bu konuda elinin kuvvetli olmamasına neden oluyor.

BBC Türkçe