Kıbrıs’ta neden gerilim yükseldi; 8 başlıkta KKTC-BM arasındaki ‘yol’ gerilimi

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’yle Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ni birbirinden ayıran Birleşmiş Milletler kontrolündeki Yeşil Hat’ta bulunan Pile köyüne KKTC’nin yol yapma çalışmalarına başlaması, adadaki gerilimi tırmandırdı.

Cuma günü çalışmaların başlamasından bu yana KKTC, Birleşmiş Milletler ve GKRY karşılıklı açıklamalarda bulunuyor. Cuma günü BM Barış Gücü, yol çalışmasına müdahale edince KKTC ile BM karşı karşıya geldi, arbede yaşandı. Paylaşılan görüntülerde yol çalışmasında kullanılan bir buldozerin BM Barış Gücü aracını kaldırdığı görülüyor. Gerilimin aniden tırmanmasında Pile köyünün özel statüsü önemli rol oynuyor.

Hem Pile, hem Πύλα

Pile köyünün en önemli özelliklerinden biri, karma bir köy olması. Yani köyde hem Kıbrıs Türkleri hem de Kıbrıs Rumları yaşıyor; ama köyün yönetimi ne KKTC’de ne GKRY’de bulunuyor. Coğrafi olarak ise köy, BM yönetimindeki Yeşil Hat’ta bulunuyor. Bu iki özelliğinden dolayı köyde hem KKTC hem de GKRY yasaları geçerli sayılıyor. 2011 sayımlarına göre adada 850 Kıbrıs Rumu, 487 de Kıbrıs Türkü var. Köydeki tabelalar da bu sebeple hem Türkçe, hem Rumca hem de İngilizce olarak kullanılıyor. Adada ayrıca üç kilise ve bir cami bulunuyor. Köyün genel güvenliğini de Yeşil Hat’ta bulunduğu için BM sağlıyor. Köy, yıllardır çözülemeyen Kıbrıs sorunu içinde ufak bir laboratuvar gibi, iki milletin birlikte yaşadığı bir yer olarak göze çarpıyor. Öte yandan, adanın iki tarafındaki milliyetçi siyasetçiler de sıklıkla destekçilerini konsolide etmek için köyü kullanabiliyor.

Yeşil Hat nedir? Yeşil Hat, Kıbrıs adasını dikine kesiyor ve KKTC ile GKRY’yi birbirinden ayırıyor. Kıbrıs adasında çatışmaların ve etnik cinayetlerin kontrolden çıkmasının ardından Yeşil Hattı Kıbrıs haritası üzerine ilk olarak 1963’te "Barışı Koruma Kuvveti" İngiliz komutanı General Peter George Francis Young çizdi. Amaç, Türkleri ve Rumları birbirinden ayıracak bir ateşkes hattı oluşturmaktı. Ancak hat, son halini 1974’te aldı. Yunanistan'ın darbeci cuntası 1974'te bir kez daha faşist "Enosis" hayalini devreye soktu. Dimitrios Yoannidis'in cuntası 1973'te Yunanistan'da darbe yaptıktan sonra, onu destekleyen milliyetçi Rumlar 74'te Atina ile ters düşen Kıbrıs lideri III. Makarios'u devirdi. Devamında başını EOKA'nın çektiği milliyetçi gruplar Türk köylerine saldırdı. İngiltere ve ABD'nin ortak harekât konusunda isteksiz kalmasının ardından 20 Temmuz 1974'te Türk Mukavemet Teşkilatı lideri Rauf Denktaş sabah saatlerinde radyodan meşhur, "Bugün, bu anda kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs'ın her yanında havadan ve denizden çıkarma yapmaktadır. Gazanız mutlu olsun" anonsunu yaptı. Bülent Ecevit - Necmettin Erbakan liderliğindeki CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) -MSP (Milli Selamet Partisi) koalisyonunun yönetimde olduğu Ankara'nın emriyle bu anons eşliğinde saat sabah 06.00'da TSK havadan ve denizden adaya çıkarma yaptı. Kasabalarını koruyan TMT üyesi Kıbrıslı Türkler Türk askeri, harekat sırasında Rum kuvvetlerini KKTC’nin bugün bildiğimiz sınırlarına itti. İki tarafı ayıran hat, o dönem Türkiye’nin harekata “Atilla Harekatı” adı verilmesi nedeniyle ‘Atilla Hattı’ olarak anılıyordu. Daha sonra Atilla Hattı, bugün hala Birleşmiş Milletler denetiminde silahsızlandırılmış bir tampon bölge olan Yeşil Hat olarak haritada kaldı. Yaklaşık 180 kilometre uzunluğunda olan Yeşil Hat, bugün hem GKRY’nin hem de KKTC’nin başkent olarak kullandığı Lefkoşa’yı ikiye bölüyor. Tampon bölgede bugün sadece 4 köy bulunuyor, Pile de bunlardan biri.

Pile-Yiğitler yolu projesi

KKTC’nin çalışmalarını yürüttüğü proje, Pile’yi KKTC’nin Lefkoşa ilçesindeki Yiğitler köyüne bağlayan karayolunu genişletmeyi ve iyileştirmeyi hedefliyor. KKTC Dışişleri Bakanlığı “tamamıyla insani nedenlerle” yapılan projenin Pile’de yaşayan Kıbrıs Türkleri’nin KKTC’ye ulaşımını kolaylaştıracağını belirtti.

KKTC Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında, “25 yılı aşkın geçmişi bulunan Pile – Yiğitler yolu projesi hususunda Kıbrıs Türk tarafının yapıcı tutumu ve bu yönde yaptığı tüm çağrılara rağmen Pile’de yaşayan vatandaşlarımızın günlük hayatlarını kolaylaştırıcı adımlar atılmamış ve iyi niyetimiz karşılık görmemiştir Bu nedenle Ada’nın eşit ortağı olan Kıbrıs Türk tarafı Pile – Yiğitler Yolu’nun tamamlanması için gerekli çalışmaları başlatma kararı almıştır” denildi.

KKTC ayrıca açıklamasında, GKRY’nin 1996 yılında Larnaka – Dikelya – Aya Napa yolu yapımı sırasında, Kıbrıs Türk tarafının onay vermemesine rağmen, yolun Pile bölgesine inhisar eden bölümünü, Türk tapulu arazilerden geçirdiğini ve müteakiben bahsekonu Türk arazilerini sistemli bir şekilde istimlak ettiğini ifade etti ve 2004 yılında GKRY tarafınca yapılan Pile – Voroklini yolunun da ara bölgeden geçtiğini söyledi.

Taraflar ne diyor?

KKTC’deki Ersin Tatar hükümeti, Birleşmiş Milletler’in uzun süredir birçok konuda GKRY yanlısı davrandığını savunuyor.

BM Barış Gücü’nün Kıbrıs’taki faaliyetlerini yürüten UNFICYP (Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü), cuma günkü olayları “saldırı” olarak nitelendirdi.

UNFICYP, cuma günü, “Olay, Pyla/Pile yakınlarındaki tampon bölgede, BM Barış Güçlerinin yetkisiz inşaat çalışmalarını engellemeye yönelik yasal görevlerini yerine getirdiği sırada meydana gelmiştir” açıklamasında bulundu.

Açıklamada, "BM Barış Güçlerinin güvenliğinin tehdit edilmesi ve BM mülküne zarar verilmesi, uluslararası hukuka göre kabul edilemez ve ciddi suçlar olarak" nitelendirildi ve "Bu suçların, yasaların tam anlamıyla uygulanarak cezalandırılacağı" söylendi.

Birleşmiş Milletler ayrıca cumartesi günü, “BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, barış güçlerinin güvenliğine yönelik tehditlerin ve BM mülküne zarar verilmesinin kabul edilemez olduğunu ve uluslararası hukuka göre ciddi suçlar teşkil edebileceğini vurguladı” dedi.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Kıbrıs Türk tarafını BM Barış Gücü’nün otoritesine “saygı duymaya” ve personel ve teçhizatını tarafsız bölgeden “derhal” geri çekmeye çağırdı.

KKTC Cumhurbaşkanı Tatar ve BM Genel Sekreteri Guterres

Yunanistan Dışişleri Bakanlığı ise BM’ye yapılan müdahaleyi kınadıklarını ifade etti.

KKTC Dışişleri Bakanı Tahsin Ertuğruloğlu ise müdahalenin ardından BRT’ye yaptığı açıklamalarda "Biz bu oyunlara gelmeyeceğiz, bu yol projesi kesinlikle tamamlanacak" şeklinde konuştu.

BM Güvenlik Konseyi’nin tansiyonu artırmaya çalıştığını ve Çetinkaya Sahası’nda yapılan anlaşmayı göz ardı ettiğini belirten Ertuğruloğlu, kendilerinin toprak çalmak gibi bir niyetlerinin olmadığını ve tamamen insani bir proje yaptıklarını söyledi, ayrıca müdahale için “BM zaman oyunları oynuyor” dedi.

GKRY Hükümet Sözcüsü Konstandinos Letimbiotis, KKTC’nin Pile-Yiğitler yolunun tamamlanması için başlatacağı çalışmalarla “Pile bölgesindeki statükoyu ihlal etme girişiminde bulunduğunu” iddia etti. Yazılı açıklama yapan Letimbiotis, Türk tarafının Pile çevresindeki ara bölgede yeni oldu bittiler yaratmaya ve “Arçoz” (Yiğitler) köyünü askeri kulübeyle bağlayacak bir yol inşa etmek için bölgeye yasa dışı yollarla girmeye çalıştığını iddia etti.

Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Akif Çağatay Kılıç da cumartesi günü CNN Türk’te yaptığı açıklamalarda şunları söyledi:

“Rum Kesimi'ni destekler yaklaşımlar görüyoruz. Kıbrıs adasındaki anlaşmazlık uzun yıllardır devam ediyor. AB açısından baktığımızda tarihi süreci hepimiz biliyoruz. Rum kesiminin AB'ye üye olması da hataydı. AB'nin dış politikayla ilgili birliktelik yaklaşımı birtakım olumsuzların yaşanmasına neden oluyor. Rum kesimi bu dayanışmayı suistimal ediyor. Soydaşlarımızın hak ve hukukunu koruyoruz. KKTC vatandaşlarının temel ihtiyaçları var. Suyun ulaşımı, sağlık hizmetlerinin ulaşımının engellenmesi söz konusu. Bu askeri değil, insani bir proje, Rumlar aksini diyor. BM'ye bunun bildirimi yapılmıştı. Rum kesiminin tutumu sonrası karşı karşıya gelindi. Bu asla askeri bir proje değil. Bu yol. Soydaşlarımın adadaki haklarını korumak konusunda kararlıyız.”

Dışişleri Bakanlığı ise BM Barış Gücü’nün yaptığı fiziki müdahaleyi kabul edilemez bulduklarını ve kınadıklarını ifade etti.

Bakanlık, “BM Barış Gücü, bir yandan suhuletle başlayan yol yapım projesi bağlamında gerginliğin tırmanmasında büyük rol oynamış, diğer yandan sahada yaşanan hadiselerde kendini mağdur gibi takdim etmiştir. Esasen, BM Barış Gücü’nden beklenen, Ada’da yaşanan insani ihtiyaçların çözümüne katkı vermesidir. Buna rağmen BM’nin, yıllardır GKRY’nin Ara Bölge’deki oldu bittilerine göz yumarken, Kıbrıs Türklerinin haklı insani ihtiyaçlarının karşılanmasını engellemesi izah edilecek bir tutum değildir. Bu durum, BM’nin Ada’daki iki tarafa eşit yaklaşmak ve anlaşmazlıklara çözüm bulmak gibi temel görev ve işlevlerini yerine getirmediğini açıkça ortaya koymaktadır” ifadelerini kullandı.

Dışişleri Bakanlığı, BM’yi Kıbrıs’taki iki tarafa eşit muamelede bulunmaya ve KKTC’nin egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstermeye davet etti.

Son durum ne?

Pile’nin Kıbrıs Türkü Muhtarı Veysel Güden, Yenidüzen’e yaptığı açıklamada bölgede geçici uzlaşı sağlandığını ve belli bir noktaya kadar yol yapım çalışmalarının süreceğini ifade etti.

KKTC Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Mustafa Lakadamyalı, Pile-Yiğitler yol çalışması sırasında cuma günü yaşanan gerginliğin cumartesi devam etmediğini, çalışmaların hafta sonu olması nedeniyle düşük tempoda devam ettiğini söyledi.

UNFICYP Sözcüsü Alim Siddique ise Kıbrıs Haber Ajansı’na cumartesi sabahı yaptığı açıklamalarda ara bölgede yeniden çalışma yapılmasını önlemek için gerekirse harekete geçebileceklerini belirtti. Siddique, cumartesi sabahı bölgede sakinliğin hakim olduğunu ve çalışmaların yeniden başlayacağına dair herhangi bir belirti olmadığını da söyledi.

BM neden projeye karşı?

Birleşmiş Milletler, Pile köyü Yeşil Hat’ta bulunduğu için KKTC’nin bölgede izin almadan çalışma yapma yetkisi bulunmadığını savunuyor ve müdahaleleri bu gerekçeyle yapıyor.

Neden şimdi?

KKTC’li gazeteci Ulaş Barış, “Kuzey’in ve Güney’in siyasileri, ‘bir sıkıntı çıksın da biz de milliyetçi destekçilerimizi konsolide edelim’ dedikleri zaman ortaya Pile’yle ilgili bir şeyler atarlar” dedi.

Pile’deki krizde KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’dan çok Dışişleri Bakanı Ertuğruloğlu’nun öne çıktığını vurgulayan Barış, Ertuğruloğlu’nun adada federasyon çözümüne en sert karşı çıkan isimlerden biri olduğunu hatırlattı.

Barış, “Ertuğruloğlu bu duruşunu hep koruyor. Biliyorsunuz Eylül ayında New York’ta Kıbrıs’la ilgili bir görüşme yapılması gündemde. Türkiye’yle Yunanistan da bir yakınlaşma dönemine girdi. BM’nin Kıbrıs’la ilgili bir özel temsilci ataması da gündemde. Dolayısıyla Kıbrıs hakkında müzakerelerin yine başlayabileceğine dair bir umut var. Tahsin Bey ve uzantıları bu umut berheva olsun diye de bu olayı planlamış olabilir” değerlendirmesinde bulundu.

Tahsin Ertuğruloğlu

Taksim sahası da tartışmaya sebep olmuştu.

2022 yılında Türkiye’nin desteğiyle KKTC, Lefkoşa’nın ara bölgedeki kısmında kalan eski stadyum Taksim sahasını yenilemeye başlamıştı. KKTC sahanın Çetinkaya Türk Spor Kulünü’ne ait olduğunu bildirmişti. Rum tarafı, sahanın ara bölgede kaldığını belirterek Birleşmiş Milletler'e çalışmaların durdurulması çağrısı yapmıştı. Çalışmalar, BM Barış Gücü denetiminde yapıldı.

Saha, 12 Ocak 2023’te kullanıma açıldı.

Metin Kağan Kurtuluş / T24