Kızamık yeniden yayılıyor: 6 soruda bilinmesi gerekenler

Yakalanan çoğu kişi iyileşse de kızamık küçük çocuklar arasındaki başlıca ölüm nedenlerinden biri; yetişkinler de tehdit altında. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 2021 yılında çoğu beş yaşın altındaki çocuklar olmak üzere tahmini 128 bin kişi kızamık nedeniyle hayatını kaybetti.

Örgüte göre salgınların ve can kayıplarının büyük çoğunluğu, kişi başına düşen gelirin düşük olduğu veya sağlık altyapısının zayıf olduğu ve tüm çocuklara bağışıklık kazandırmakta zorlanan ülkelerde görülüyor.

Doğal afet ya da çatışmaların yaşandığı ülkelerde de hasar gören sağlık altyapısı ve sağlık hizmetleri, rutin aşılamayı sekteye uğratıyor. Mülteci kamplarında, çadır kentlerde yaşayanlar arasında da enfeksiyon riski, kalabalıklar arasında kızamığın hızlı bulaşması nedeniyle artıyor.

COVID pandemisi döneminde sekteye uğrayan aşılama kampanyaları da birçok ülkede salgınlara neden oldu; bazı salgınlar dar çaplı kalsa da bazı ülkelerde geçen yıl çok sayıda can kaybı yaşandı.

Zimbabve’de geçen yıl 747 çocuk kızamığa bağlı komplikasyonlardan yaşamını yitirdi. İç savaşın yaşandığı Yemen’de Birleşmiş Milletler’e göre kızamık salgını Ocak ayından bu yana 77 çocuğun ölümüne ve yaklaşık 10 bin kişinin hastalanmasına yol açtı. Yemenli milislerin kontrolu altındaki bölgelerde aşı dağıtımına ya da aşı kampanyalarına direniş salgında etkili oldu.

İç savaş nedeniyle zaten aşılama kampanyalarının sekteye uğradığı Suriye’nin kuzeyinde 6 Şubat depremlerinin yarattığı yıkım da sadece kızamık değil başka bulaşıcı hastalıkları arttırdı. Tam sayılar bilinmese de geçen Nisan ayında Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Aşı İttifakı (GAVI) ve Birleşmiş Milletler Çocuk Örgütü (UNICEF) girişimiyle Suriye'nin kuzeybatısında 5 yaşın altındaki 800 bin çocuk için kızamık ve çocuk felci aşılama kampanyası başlatıldı.

ABD’de COVID pandemisinden önce 2019’da 20 yılın en ciddi kızamık salgını New York’ta yaşandı. 15 eyalete yayılan salgının başlıca nedeni ise aşı karşıtlığıydı.

Son kızamık salgını uyarısı da Türkiye’den geldi. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi Başkanı Şebnem Korur Fincancı VOA Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Deprem bölgesinin yanısıra tüm Türkiye’de bir kızamık salgını ile karşı karşıyayız’’ dedi.

Kızamığın belirtileri neler?

İlk belirti genellikle virüse maruz kaldıktan yaklaşık 10-14 gün sonra başlayan yüksek ateş. Bu ateş 4 ila 7 gün sürebilir.

Burun akıntısı, öksürük, kırmızı ve sulu gözler ve yanakların içinde küçük beyaz lekeler gelişebilir. Birkaç gün sonra, genellikle yüzde ve boynun üst kısmında bir döküntü ortaya çıkar. Döküntü yaklaşık üç gün boyunca yayılır, sonunda ellere ve ayaklara ulaşır ve solmadan önce beş ila altı gün sürer.

Nasıl bulaşıyor?

Kızamık, enfekte burun veya boğaz salgılarıyla yani öksürme veya hapşırma ile yakın temas yoluyla yayılıyor. Kızamığa yakalanan kişi, aşılanmamış yakın temaslılarının 10'da dokuzunu enfekte edebilir.

Virüs havada veya enfekte yüzeylerde iki saate kadar aktif ve bulaşıcı kalır. Enfekte bir kişi tarafından döküntü başlamadan dört gün öncesinden döküntü patlak verdikten dört gün sonrasına kadar bulaşabilir.

Komplikasyonları nasıl?

En ciddi komplikasyonlar arasında körlük, ensefalit (beyinde şişmeye neden olan bir enfeksiyon), şiddetli ishal ve buna bağlı dehidrasyon, kulak enfeksiyonları, zatürre gibi şiddetli solunum yolu enfeksiyonları yer alıyor.

Şiddetli kızamık, yetersiz beslenen küçük çocuklarda, özellikle de yetersiz A vitamini olanlarda veya HIV/AIDS veya diğer hastalıklar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış olanlarda daha olası.

Kızamığa bağlı ölümlerin çoğu hastalığa bağlı komplikasyonlardan kaynaklanıyor. Ciddi komplikasyonlar 5 yaşın altındaki çocuklarda veya 30 yaşın üzerindeki yetişkinlerde daha yaygın.

Kimler risk altında?

Aşılanmamış, aşılanmış ancak bağışıklık geliştirmemiş herhangi bir kişi enfekte olabilir. Aşılanmamış küçük çocuklar ve hamileler, ciddi kızamık komplikasyonları açısından en yüksek risk altında.

Bağışıklık sistemi baskılayıcı ilaç kullananlar, HIV ve kanser hastaları, aşıları olsa bile risk altında sayılan gruplar arasında.

Nasıl tedavi ediliyor?

Kızamık için özel bir antiviral tedavi bulunmuyor.

Kızamıktan kaynaklanan ciddi komplikasyonlar, iyi beslenmekle, yeterli sıvı almakla ve ishal veya istifra nedeniyle bünyenin kaybettiği sıvıları ve temel gereksinimleri yerine koyan rehidrasyon solüsyonu içmekle azaltılabilir. Göz ve kulak enfeksiyonları ile zatürreyi tedavi etmek için antibiyotik reçete edilmelidir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre kızamık teşhisi konulan tüm çocuklara 24 saat arayla iki doz A vitamini takviyesi yapılmalı. Bu, iyi beslenen çocuklarda bile kızamık sırasında ortaya çıkan düşük A vitamini seviyelerini düzeltir ve göz hasarını ve körlüğü önlemeye yardımcı olur. A vitamini takviyesi kızamıktan ölenlerin sayısını da azaltabilir.

Kızamık salgını nasıl önlenebilir?

Rutin kızamık aşılaması ve yüksek vaka oranlarına sahip ülkelerdeki toplu aşılama kampanyaları, küresel kızamık ölümlerini azaltmak için çok önemli.

Kızamık aşısı genellikle kızamıkçık ve/veya kabakulak aşılarıyla birlikte uygulanır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre aşılama, tek veya kombine, eşit derecede güvenli ve etkili.

Bilge Timoçin / VOA Türkçe