Gazze savaşının ardından Doğu Akdeniz doğalgazını ne bekliyor?

Gazze savaşının sonuçları giderek artıyor gibi görünüyor ve bu durum, ekonomik büyümedeki yavaşlama nedeniyle durgunluğa yol açabilir. Aslında bu durum, İsrail'den yapılan ihracatın miktar olarak kesintiye uğraması sonucunda gaz fiyatlarına yansıdı bile. Çünkü İsrail, Avrupa Birliği (AB) ülkelerine gönderilmeden önce Mısır'a ihraç edilen ve ardından Dimyat’taki Mısır Gaz Sıvılaştırma İstasyonu ve Buhayre’deki IDKU doğal gaz sıvılaştırma tesisinde işlenen doğalgazın ihracatını durdurdu. Mısır’ın doğalgaz ticareti konusunda sahip olduğu tesis ile altyapının en önemli sac ayakları arasında yer alan bu iki tesis, Akdeniz kıyısında yer alıyor ve İsrail ile AB ve Mısır arasında imzalanan anlaşmalar çerçevesinde doğalgazın sıvılaştırılması ve tankerlerle doğrudan AB ülkelerine taşınması sürecini kolaylaştırıyor.

Mısır, 27 Ekim’de doğalgaz ithalatını günlük 800 milyon fit küpten sıfıra düşürdüğünü duyurdu. Savaşın yansımaları ve Mısır'ın İsrail'in ihlallerini, şiddeti artırmasını ve sivilleri hedef almasını reddetmesi, Mısır ve İsrail arasında doğalgaz alanında ilerleyen süreçle ilgili işbirliğinin şekline ilişkin vizyon da yok oldu. Bunun yanında, Mısır’ın İsrail sınırındaki gözetleme kulesi noktalarından birini yanlışlıkla hedef alması nedeniyle bir tür siyasi sürtüşme yaşandı. Tüm bunlarla birlikte doğalgaz ihracatının durdurulmasıyla Mısır, kronikleşen kötü ekonomisi gibi doğalgaz ihracatı projesi de tehlikeye girmiş durumda.

Mısır, doğalgaz ithalatını günlük 800 milyon fit küpten sıfıra düşürdüğünü duyurdu. Savaşın yansımaları ve Mısır'ın İsrail'in ihlallerini, şiddeti artırmasını ve sivilleri hedef almasını reddetmesi nedeniyle Mısır ve İsrail arasında doğalgaz alanında ilerleyen süreçle ilgili işbirliğinin şekline ilişkin vizyon yok olurken, doğalgaz ihraç projesi de tehlikeye girdi.

Gazze savaşının doğalgaz piyasasına yansıması

Mısır ile İsrail arasında doğalgaz ihracatıyla ilgili imzalanan anlaşmanın hayata geçirilmesi için herkes savaşın durulmasını bekliyor. İsrail'den Mısır'a, oradan da Avrupa'ya doğalgaz ihracatının devam edip etmeyeceği belirsizliğini koruyor. Bununla birlikte Mısır'ın, yapılan anlaşmalar uyarınca alması gereken miktarların tazmin edilip edilmeyeceği konusu henüz netlik kazanmadı. Tüm bunlar savaş bittikten sonra, bölgedeki gelişmeler çerçevesinde Kahire ile Tel Aviv'in bu alandaki iş birliğinin şekli belirlendikten sonra netleşecek. Halen savaşın bölgeyi kapsayacak şekilde yayılmasının Mısır ve küresel ekonomi üzerindeki yıkıcı etkilerine ilişkin olasılıklar ve korkular söz konusu.

ABD'li enerji devi Chevron, İsrail'in Akdeniz'deki en büyük doğal gaz sahası olan Leviathan’da üretilen doğalgazın Mısır'a sevkiyatını, Doğu Akdeniz Gaz Boru Hattı (Eastmed) yerine Arap Gaz Boru Hattı üzerinden yapma kararı aldı. İsrailli yetkililerin talebi üzerine Tamar doğalgaz sahasındaki üretimi de durdurdu. İthalatın durdurulacağı duyurulmadan önce Mısır’a kendisine sağlanan doğalgazın ‘tamamen’ kesilemeyeceği, özellikle iç pazarın etkilenmemesi için miktarın kademeli olarak azaltılacağı söylenmişti.

İsrail'e ait Tamar ve Leviathan doğalgaz sahalarını Chevron şirketi işletiyor. İsrailli yetkililer, Tamar’daki çalışmaları durdurup, Leviathan’daki üretimi Doğu Akdeniz Gaz Boru Hattı yerine Ürdün üzerinden Arap Gaz Boru Hattı'na yönlendirme kararı aldı. Bunun sonucunda, Avrupa'da doğal gaz fiyatları yüzde 40'ın üzerinde bir artışla megavat saat başına 56 euroya çıktı. Doğalgaz ticareti yapanlar, bu gelişmenin ve Tamar doğalgaz sahasında üretimin durdurulmasının yansımalarının çok büyük olacağını belirtti. Bu yansımaların da Avrupa kıtasını, Ürdün'ü ve Mısır'ı etkileyeceğini değerlendirdiler. Mısır, Avrupa'ya ihraç etmek üzere Doğu Akdeniz'deki doğalgaz sıvılaştırma istasyonlarında işlemek üzere İsrail’den ham doğalgaz ithal ediyor.

Mısır Doğal Gaz Holding'in (EGAS) hazırladığı bir rapora göre, İsrail’den ithal edilen doğal gaz miktarı, 2023 Haziranında sona eren son mali yılda yüzde 42,77 artarak 2021-2022 mali yılındaki 191 milyar fit küpten 272,7 milyar fit küpe ulaştı.

Mısır, Chevron tarafından 2020 yılında satın alınan Noble Energy, Delek Drilling (yeni adı NewMed Energy) ve Mısır merkezli Dolphinus Holding arasında yapılan 15 milyar dolar değerindeki anlaşmayla 2020 yılında ilk kez İsrail'den doğalgaz ithalatına başladı. Mısır ayrıca, 2022 Haziranında İsrail doğalgazını Akdeniz'deki IDKU doğalgaz tesisi ve Dimyat’taki doğalgaz sıvılaştırma istasyonu aracılığıyla Avrupa'ya ihracatını artırmak için AB ve İsrail ile bir mutabakat zaptı imzaladı.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Global Ratings, Gazze savaşının başlamasıyla birlikte Tamar doğalgaz sahasının kapatılmasının Mısır'ın doğalgaz ithalatının günlük 800 milyon fit küpten günlük 650 milyon fit küpe, ardından da sıfıra düşmesine yol açtığını bildirdi. Bunun da Mısır'ın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ihracat taleplerini karşılama kabiliyetini azalttığını açıkladı.

İsrail'e ait Tamar ve Leviathan doğalgaz sahalarını Chevron şirketi işletiyor. İsrailli yetkililer, Tamar’daki çalışmaları durdurup, Leviathan’daki üretimi Doğu Akdeniz Gaz Boru Hattı yerine Ürdün üzerinden Arap Gaz Boru Hattı'na yönlendirme kararı aldı. Bunun sonucunda, Avrupa'da doğal gaz fiyatları yüzde 40'ın üzerinde arttı.

Savaşın Mısır ekonomisine yansımaları

Konuyla ilgili Majalla’ya konuşan uzman ve siyasi analist Eşref el-Aşri, Mısır'da biri İdku’da Mısır Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Şirketi’ne ait olmak üzere iki doğal gaz sıvılaştırma tesisinin bulunduğunu ve bu tesisin günlük yaklaşık 1,35 milyar fit küp doğalgaz sıvılaştırma kapasitesine sahip olduğunu söyledi. Diğerinin ise İtalyan enerji şirketi Eni, EGAS ve Mısır Petrol İdaresi'ne ait olan Dimyat’taki doğalgaz sıvılaştırma istasyonu olduğunu belirtti. Aşri, bu tesiste günlük yaklaşık 750 milyon fit küp doğalgaz sıvılaştırıldığını kaydetti. Mısır’ın kendi doğal gazını el-Ariş (Mısır) kentinden, önce Akdeniz’deki kendi kara suları, ardından İsrail karasuları üzerinden Aşkelon (İsrail) kentine taşıması planlanan 100 kilometre uzunluğunda bir hat olan Doğu Akdeniz Boru Hattı’na sahip olduğunu dile getiren Aşri, bu boru hattının İsrail doğalgazının Mısır’a ihraç edilmesi için kullanıldığını belirtti.

Ekonomik durgunluk, yüksek enflasyon oranı ve başta temas ülkeleri olmak üzere bölgedeki gelişmeler sonucunda doğalgaz fiyatlarının yüksek olduğuna değinen Aşri, savaşın Mısır, Lübnan, Suriye, Ürdün ve İsrail başta olmak üzere bölgede ekonomik etkilerinin olduğuna işaret etti. Bunun Mısır'ın iç pazara doğalgaz arzını etkilemeyeceğini vurgulayan Aşri, çünkü Mısır'ın Zuhr doğalgaz sahasında ve yakın zamanda faaliyete geçen bazı doğalgaz sahalarında üretim yaptığının altını çizdi.

Mısır hükümetinin iç pazarın doğalgaz talebini karşılamak için kendi düzenlemeleri olduğunu düşünen Aşri, özellikle Mısır ile İsrail arasında imzalanan anlaşma sonucunda İsrail doğalgazının bir kısmının ülke içinde kullanıldığını, bir kısmının da devlet tarafından döviz karşılığı yurt dışına satıldığını belirtti.

Aşri, Mısır'ın kendi iç üretiminde alternatifleri olduğundan, bu aşamada iç talebi karşılamak için dışarıya satışları azaltabileceğini ya da yurtdışına ihracat yapabileceğine dikkat çekti. Mevcut durumun Mısır'ın iç pazarını etkilemeyeceğini düşündüğünü söyledi. Ancak savaş bittikten sonra Mısır'ın İsrail'le yaptığı anlaşmaya geri dönebileceğini belirten Aşri, çünkü İsrail’in Avrupa'ya doğalgaz ihraç etmek için en ekonomik, en doğru ve en başarılı yolun Mısır üzerinden Avrupa’ya ulaşması olduğuna inandığını vurguladı.

Önce Mısır’a ardından Avrupa'ya doğalgaz tedariki

NATO ve ABD'nin Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya'ya uyguladığı yaptırımların ardından AB, Mısır, Fransa ve Almanya ile doğalgaz tedarikiyle ilgili anlaşmalar imzalamıştı. Şarku’l Avsat'ın  Majalla'dan aktardığı habere göre Kahire, Rusya-Ukrayna savaşının başladığı 2022 Şubatından bu yana imzalanan anlaşmalarla yeni pazarlara açılma fırsatı buldu.

İsrail, 2020 yılı başlarında 15 yıllığına 19,5 milyar dolar değerinde bir anlaşma imzaladı. Bu kapsamda Tamar ve Leviathan’dan, doğalgazın sıvılaştırılması ve Avrupa'ya ihraç edilmesi konusunda güçlü bir altyapıya sahip olan Mısır'a doğalgaz tedarik etmeye başladı.

Mısır'ın 2023 yılının ilk çeyreğindeki LNG ihracatının miktarı, bazı doğalgaz sahalarında yapılan üretimdeki düşüşe rağmen geçtiğimiz yılın aynı dönemindeki seviyelerini korudu. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) tarafından hazırlanan bir rapora göre Mısır, 2023 yılının ilk çeyreğinde yaklaşık 1,90 milyon ton LNG ihraç etti. Rapor, Mısır'ın LNG ihracatını başarılı bir şekilde sürdürmesinin sebebinin, Doğu Akdeniz bölgesindeki doğalgaz sahalarının geliştirilmesi sonrasında artan üretim seviyelerine ulaşması ve Kahire'nin yabancı şirketlerle yaptığı anlaşmalar olduğunu vurguladı.

Petrol uzmanı Dr. Ramazan Ebu el-Ela: Gazze savaşı bölgedeki doğalgaz piyasasını tehdit ederken üretici ve tüketici ülkeler arasındaki fiyat savaşının kızışması nedeniyle önümüzdeki dönemde ciddi etkiler yaratacak.

Mısır Petrol Bakanı eski Yardımcısı Mühendis Mahmud Nazım, İsrail'in Mısır’a yönelik doğalgaz ihracatını durdurduğunu açıklamasından önce Majalla'ya yaptığı açıklamada, Tamar doğalgaz sahasındaki üretimin azalmasından yerel pazarın etkilenmediğini dile getirdi. Sadece şirketler arasındaki ticari bir anlaşmaya göre ihracatın azaldığını ve bunun da Mısır'ın iç kesimlerinde herhangi bir yansıması olmadığını söyledi. Mısır’daki doğalgaz sahalarından elde edilen üretimin yerel tüketimi karşıladığını, bu yüzden iç pazarın etkilenmeyeceğini belirtti. Nazım, Mısır'ın yurtdışına yaptığı ihracatın hacminin ise nispeten etkileneceğini ve yapılan sözleşmelere göre daha sonra telafi edilebileceğini ifade etti. Savaşın Avrupa'ya ihraç edilen doğalgaz piyasasını tehdit ettiğini belirten Nazım, savaş nedeniyle üretimin durduğunu, ancak şu an için fiyatların çok fazla etkilenmediğini de sözlerine ekledi.

Gazze savaşı bölgedeki doğalgaz piyasasını tehdit ediyor

Majalla’ya konuşan petrol uzmanı Dr. Ramazan Ebu el-Ela, Gazze savaşının bölgedeki doğalgaz piyasasını tehdit ettiğini ve gelecekte de ciddi etkileri olacağını söyledi. Üretici ve tüketici ülkeler arasında fiyat savaşının sürdüğünü belirten Dr. Ebu el-Ela, “Üretici ülkeler yüksek kar elde etmek istiyor. Tüketici ülkeler de doğalgaz fiyatlarına tavan koymanın yollarını arıyor” dedi. Petrol uzmanı, fiyatlardaki dalgalanmanın mevcut dönem için geçerli olduğunu ve savaş bittikten sonra normale döneceğini değerlendirdi. İsrail'in Gazze'ye karşı savaşının bölgedeki doğalgaz piyasasını tehdit ettiğini söyleyen Dr. Ebu el-Ela, Mısır'da sıvılaştırılarak Avrupa'ya ihraç edilen doğal gaz tedarikini etkileyebileceği konusunda Aşri ve Nazım ile aynı görüşü paylaştı.

Mısır, İsrail ve AB arasında imzalanan anlaşmalara da değinen Dr. Ebu el-Ela, bu anlaşmaların taraflar arasında belgelendiğini ve bu ülkelerin hükümetleri tarafından garanti altına alındığını vurguladı. Ayrıca, anlaşmalardaki şartların herhangi bir şekilde ihlal edilmesi ya da ihracatı engelleyen ciddi durumların ortaya çıkması durumunda para cezası uygulayan uluslararası mahkemelere başvurulması öngörüldüğünden anlaşmalarla ilgili herhangi bir değişikliğin olmayacağının altını çizdi. Dr. Ebu el-Ela, burada taraflar arasında mazeret aranacağını, ancak savaş ve ihracatın gecikmesi gibi durumlarda söz konusu mahkemelere başvurulmayacağını, çünkü bunun bir etkisinin olmayacağını kaydetti.

*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir. / Marcelle Nasr