ELVİN ABDURAHMANLI yazdı: "Karabağ Sorunu Çerçevesinde Sonun Başlangıcı: Karabağ Zaferi Anlaşmasının Detaylı İçeriği"

Azerbaycan ordusu 8 Kasım tarihinde Dağlık Karabağ’ın Şuşa şehrini 28 yıl sonra Ermeni işgalinden kurtardı. Şuşa şehrinin işgalden kurtarılması Azerbaycan Cumhuriyeti'nin 9 Kasım Bayrak Günü'ne bir gün kala gerçekleşti ve bu haber Azerbaycan halkına Ordu tarafından bir armağan oldu. Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarının yüzde 20'si 30 yıla yakındır Ermenistan tarafından işgal edilmeye devam ediyordu. Bu haber Azerbaycan halkına ve Ordusuna büyük bir moral oldu. 28 yıl sonra Şuşa mescidinde ezan okundu ve Şuşa şehri girişinde Azerbaycan ordusu tarafından Azerbaycan bayrağı dalgalandırıldı.

9 Kasım saat 18:30'da Rus ordusuna ait bir Mi-24 helikopteri, Nahçivan Özerk bölgesi ile Ermenistan sınırı arasında yer alan Yeraş köyünde alçak uçuş sebebi ve sınırda Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri radarlarına düşmesi sebebiyle, Azerbaycan ordusu tarafından vuruldu. Rusya Federasyonu Dışişleri bakanı Lavrov tarafından yapılan açıklamada, Mi-24 helikopterinin vurulduğu ve 2 Rus askerinin öldüğü, birinin ise yaralandığı duyuruldu.

Azerbaycan Dışişleri tarafından yapılan açıklamada, daha önce bu bölgede hiçbir Rus helikopterinin uçuş gerçekleştirmediği ve helikopterin alçak uçuş yaptığı belirtildi. İlaveten de Ermenistan ile Azerbaycan arasında durum ve olası Ermeni provokasyonu nedeniyle, önlem amacı çerçevesinde Azerbaycan ordusunun hava savunma sistemi vasıtasıyla vurulduğunu belirtti. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, hayatını kaybeden ve yaralanan Rus askerleri için tazminat ödeyecekleri belirtildi.

Düşürülen bu helikopterin bir provokasyon olduğu ve Ruslar tarafından bilerek ve istenilerek alçaktan uçuş yaptırıldığı görülmektedir. Bu hamle ile Azerbaycan’ı Dağlık Karabağ sorunun çözmek için diplomasi masasına çekmek amaçlanmıştır. 9 Kasım akşamı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev sosyal medya hesabından Ermeni işgalindeki Karabağ’ın 23 köyünü işgalden kurtardıklarını açıkladı.

Ermeni işgalinden kurtarılan köyler:

• Fuzuli şehri- Gobu Dilağarda, Yal Pirehmedli, Yuxarı Yağlıvend, Dilağarda, Seyid Mahmudlu, Elesgerli.
• Hocalı şehri- Demirçiler, Çanagçı, Medetkent, Sığnag.
• Hocavent şehri- Susanlıg, Domi, Tuğ, Akaku, Azıx.
• Cebrayıl şehri- Hüseynalılar, Söyüdlü, Aşağı Sirik.
• Qubadlı şehri- Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Xocik.
• Zengilan şehri- Keçikli, Ördekli.

Dağlık Karabağ’ın sözde Cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan 9 Kasım tarihinde yaptığı açıklamada, Şuşa şehrini kaybettiklerini ve Azerbaycan Ordusu'nun Hankendin'e yaklaştığını belirtti. 10 Kasım 2020 tarihinde gece saat 01:00'da Ermenistan Başbakanı Paşinyan’ın sosyal medya hesabından Ermenistan'ın kaybettiklerini, Karabağ’ın tamamından çekileceklerini ve işgali bitirecekleri belgeyi onayladıklarını duyurdu. Saat 04:00'da Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanı Vladimir Putin canlı yayında, tarihe Azerbaycan’ın galibiyetiyle geçecek olan İkinci Karabağ Savaşı anlaşmasını imzaladılar. Bu anlaşma 9 maddeden ve ilave alt başlıklardan oluşmakta ve aşağıdaki maddeleri içermektedir:

1. Anlaşma 10 Kasım Moskova saatiyle 00:00, Bakü saatiyle 01:00 da yürürlüğe girdi.
   1. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri ve Ermenistan ordusu kontrol ettikleri bölgelerde kalacak.
   2. Dağlık Karabağ’da statüko olmayacak.
2. Ermenistan Kelbecer şehrini 15 Kasım 2020 tarihinde, Ağdam ve Kazak bölgelerini 20 Kasım 2020 tarihine kadar, Laçın şehrini ise 1 Aralığa kadar Azerbaycan Cumhuriyetine bırakacaktır.
3. Dağlık Karabağ’ı Ermenistan ile birleştiren 5 km uzunluğundaki Laçın koridoruna Rusya Federasyonu barış güçlerinden oluşan 1960 Rus askeri, 380 özel askeri araç, 90 zırhlı araçla kontrol noktası oluşturulacak.
4. Rusya Federasyonu barış güçleri bu bölgede 5 yıl kalarak görev yapacaklar.
   1. Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçlerinin 5 yıllık görev süreleri dolmasına 6 ay kala bu sürenin gerektiği taktirde 5 yıl daha yenilene bilir.
5. Azerbaycan’ın Hankendi şehrinde Rus kontrol merkezi kurularak tüm gerekli tedbirler alınacaktır. Böylelikle Ermeni işgalinden kurtarılan topraklarda Ermeniler tarafından yapıla bilecek herhangi ateşkesin ihlali önlenecektir.
6. Karşıdaki 3 yıl içinde Hankendi şehri ile Ermenistan arasında yol yapılacak ve bu yol Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçleri tarafından denetlenecektir.
7. Ermenistan ordusunun geri çekilmesi Rusya Federasyonu barış güçleri kontrolünde yapılacaktır.
8. Azerbaycan Cumhuriyeti ve Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti bölgesiyle bağlayan bir ulaşım koridoru çekilecektir.
9. Ermenistan’ın 1990-1994 yılları arasında Karabağ’ı işgali sırasında kendi topraklarından çıkarılmaya maruz kalmış mülteciler Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliğinin kontrolü çerçevesinde Dağlık Karabağ ve işgalden kurtarılmış diğer şehirlere döneceklerdir.                                                   9.1 Taraflar arasında cenaze ve esirlerin değişimi kontrollü bir şekilde yapılacaktır.

Rusya Federasyonu barış güçlerinin başına ise Or. General Rüstem Muradov’u tayin ettiler. Özellikle belirtmek gerekiyor ki, Rüstem Muradov aslen Azerbaycanlı ve Rusya Ordusu tarafından görevlendirilerek Çeçenistan ve Suriye’de görev yapmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti 30 yıldır diplomaside alamadığı toprakları savaşarak Ermeni işgalinden kurtardı. Belirtmek gerekiyor ki, 30 yıldır bu topraklarda hiçbir Azerbaycanlı yaşamıyordu. Fakat günümüzde Ermeniler, Azerbaycan’da ve Türkiye’de yaşamaktadırlar ve bu insanlara hiçbir etnik baskı yapılmamaktadır. BM Güvenlik Kurulu'nun 1993 yılının Nisan ayının 30'u kabul ettiği 822, 853, 874, 884 sayılı kararnameleri 27 yıldır uygulanmamaktaydı. Uluslararası kuruluşlar ve uluslararası sistem çifte standart uygulayarak Ermenistan’a karşı herhangi bir ambargo uygulamamaktaydı. İlaveten de devletler BM Güvenlik Kurulu kararların çerçevesinde 27 Eylül -10 Kasım tarihleri arasında gerçekleşen İkinci Karabağ Savaşı'nda herhangi bir uluslararası müdahalede bulunmadılar. Çünkü bu kararlara göre, esasen Dağlık Karabağ ve etrafındaki şehirler Ermenistan tarafından 30 yıldır işgal edilmiştir. Bu toprakların Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprakları olduğunu resmi olarak kanıtlayan kararnamelerdir. Fakat birçok devletler gizli olarak Ermenistan’a destek verdiler. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 27 Eylül tarihinde başlayan savaşın hemen ardından ilk açıklamasında, hiçbir devletin resmi olarak bu savaşa müdahale ve taraf olmaması gerektiğini, çünkü Karabağ'ın uluslararası hukukta Azerbaycan toprağı olduğunu açıkladı. Bu sebepten dolayı Azerbaycan'ın kendi topraklarında savaştığını ve bunun Azerbaycan’ın iç sorunu olduğunu ifade etti. İkinci Karabağ Savaşı olarak ve Azerbaycan’ın kazanmasıyla sona eren savaşta iki faktör öne çıkmaktaydı: İlk faktör Azerbaycan Ordusu'nun özel askeri birlikleri, ikinci faktör ise Türkiye ve İsrail’den alınan İHA’lar olmuştur. İHA'lar vasıtasıyla Azerbaycan ordusu Ermenistan ordusuna büyük bir zarar vermiştir.

11 Kasım tarihinde Türkiye, Rusya, Azerbaycan arasında yapılan ikinci bir anlaşma maddeleri, ilk anlaşmaya eklenmiştir:

• 3. Maddeye ek olarak: 3.1 Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından da Azerbaycan’ın Laçin koridoru Rus askerleri ile ortaklaşa denetlenecek.
• 4. Maddeye ek olarak: Türk Silahlı Kuvvetleri ve Rusya Federasyonu barış güçleri bu bölgede 5 yıl kalarak görev yapacaklar.
• 6. Maddeye ek olarak Türk Silahlı Kuvvetleri Rusya Federasyonu barış güçleri ile Laçın koridoruna giriş ve çıkışları tam şekilde kontrol edebilecek.
• Türk Silahlı Kuvvetleri ateşkes durumunda tarafından yapılacak herhangi bir provokasyonu Rusya Federasyonu’na iletecek ve bu provokasyona karşı ciddi önlemler almaya tam hukuku sahiptir.
• Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrol merkezi Karabağ’ın işgalden kurtarılmış şehirlerinden birinde kurulacaktır.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Dağlık Karabağ’da yaşayan sivil Ermenileri kontrollü şekilde izlemeyi için askeri karakollar ve kontrol noktaları kurma yetkisine sahiptir.                                                                                                                                                                                                     
• İki anlaşmanın da içeriğine baktığımız zaman AGİT Minsk Grubu'nun belirttiği anlaşmaya çok benzemektedir. AGİT Minsk Grubu anlaşmasında, Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarını 5+2 şeklinde Azerbaycan’a geri verilmesi belirtilmişti. Fakat Ermenistan bu anlaşmayı onaylamamıştır. Şu an göründüğü üzere Azerbaycan ordusu 5 şehri: Cebrayıl, Füzuli, Zengilan, Gubadlı, Şuşa şehirlerini Ermeni işgalinden kurtardı ve AGİT anlaşmasının belirttiği gibi bir nevi 5+2 şekline uyum sağlamış oldu. Hocalı, Hocavent, Hankenti, Ağdere şehirleriyle ilgili anlaşma metninde hiçbir kelime geçmemiştir. Fakat Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptığı açıklamada Karabağ’ın tamamen geri alındığı ve Azerbaycan toprak bütünlüğünün temin edildiğini ifade etti. Cumhurbaşkanı Aliyev konuşmasında Dağlık Karabağ’da statü olmayacağını ve kayıtsız şartsız Dağlık Karabağ ve diğer bölgelerin tamamen Azerbaycan toprakları olduğunu, Azerbaycan toprak bütünlüğünün korunacağını belirtti. Bu belirsizliğin önümüzdeki aylarda net bir şekilde aydınlanacağını belirtmek gerekiyor. Dağlık Karabağ’ın işgalden kurtarılmasıyla Azerbaycan için bir sonun başlangıcı niteliğinde oldu diye biliriz. Çünkü Ermeni siviller Karabağ’da bazı bölgelerde yaşayacak ve Ermenistan ile Hankent’i bağlayacak bir yol yapılacak. Anlaşmadaki bu maddenin Azerbaycan için olumlu veya olumsuz etkisi olup olmadığını önümüzdeki yıllarda görebileceğiz. Fakat diğer bir önemli noktaysa, Azerbaycan ve Türk dünyası için önemli kazanç, Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk bölgesine bir kara yolu bağlanmasıyla, Türkiye ile Azerbaycan arasında direk iletişimin sağlanması oldu. Böylelikle iki Türk dünyasının bu yol ile birleştiğini görebiliriz. Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk bölgesiyle bir kara yolu koridoru bağlantısı oluşturulması isteği, 1998 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Robert Koçeryan arasında da düşünülmüş idi. Fakat Ermenistan’ın birkaç maddeyi kabul etmemesi sonucunda anlaşma iptal edilmiştir. 11 Kasım 2020 tarihinde Rus barış gücü askerleri, 13 Kasım 2020 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri barış gücü askerleri Karabağ bölgesine giriş yaptılar.

Yazar:

Azerbaycan Cumhuriyeti Diaspora Bakanlığı KARABAKH İS AZERBAİJAN Milli Platformu Türkiye Koordinatörü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dr adayı Elvin ABDURAHMANLI

.