25 Ekim 2020 Pazar 21:06

ELVİN ABDURAHMANLI yazdı: "Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik Saldırısında Dış Aktörlerin Etkisi"

BURSA ARENA / Haber Merkezi

Bilindiği üzere 12 Temmuz tarihinden Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin Azerbaycan'ın Tovuz bölgesine saldırı gerçekleştirmiştir. Ermeni Silahlı Kuvvetlerinin bu saldırısına kısa zaman içerisinde Azerbaycan Ordusu tarafından karşılık verilmiştir. Ermenistan ordusunun saldırısı 12-19 Temmuza kadar sürmüş ve bu geçen 8 günlük süre içerisinde Azerbaycan Ordusu bir Tümgeneral bir Albay olmak üzere 12 asker, Ermenistan ordusu ise 2-si rütbeli olmak üzere 4 asker kaybetmiştir. Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin yaptığı resmi açıklamada 12-18 Temmuz tarihleri arasında Ermenistan’a karşı cezai tedbirler görülmüş ve top, havan ve tank ateşiyle gerekli cevap verilmiştir. Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri 16 Temmuz tarihinde Ermenistan ordusunun askeri kışlasını topçu bataryaları ile imha etmiştir. Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin yaptığı resmi açıklamada Ermenistan ordusuna ait 1 radyoelektronik harp teknik aracı, 1 adet zırhlı araç ve 20 askerin öldürüldüğü belirtildi.

Azerbaycan Savunma Bakanlığının yaptığı bu açıklamayla açıkça belirtilmek istenen Azerbaycan ordusu 1990-1993 yıllarında Ermenistan tarafından işgale maruz kalan bir orduya sahip değildir ve savunma sanayi alanın dahil gelişmiş teknolojiye sahip bir ülke haline gelmiştir. Özellikle belirtmek gerekir ki, Azerbaycan Savunma Sanayisi Bakanlığı tarafından çeşitli silahlar üretilerek ordunun envanterine dahil edilmiştir. Bu silahlardan en önemlisi olan ‘‘istiklal’’ isimli otomatik silah orduda büyük önem taşımaktadır. 17 Temmuz tarihinde Ermenistan Savunma Bakanlığı tarafından çatışma bölgesine gönderilen ek takviye askeri aracı Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin isabetli atışı sonucu imha etmiştir. Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından yapılan diğer bir resmi açıklamada 13-17 Temmuz arasında Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerine 7000’nin üzerinde gönüllü askerliğe başvuru olduğu belirtilmiştir (Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, 2020).

Azerbaycan Ordusunun şehit vermesi bir nevi Azerbaycan halkının 27 yıldır sessiz kalmasını sonlandırdı şeklinde tanımlaya biliriz. 27 yıldır Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 şehrin işgal halinde olmasına son koyulması için Azerbaycan halkı orduya destek için sokaklara çıktı. Parlamento önünde toplanan 100 binlerle insan orduya destek sloganları dile getirerek cumhurbaşkanından gönüllü savaşmak için başvuruların kabul edilmesi istendi.

Bilindiği üzere Azerbaycan Cumhuriyeti 1991 yılında bağımsızlığını elde etiği zaman ülke gerek ekonomik, gerekse de teknolojik açıdan SSCB’ne bağlıydı ve ülkede ordu düzeni tam oturmağı için Ermenistan ile savaşta işgale maruz kalmıştır. 1993 yılında Haydar Aliyev’in ülkenin Cumhurbaşkanı seçilmesinden kısa süre sonra ülkede uluslararası projelerin temeli atılmış ve kısa zaman içerisinde Azerbaycan gelişmekte olan ülkeler listesine girmiştir. Baktığımız zaman Azerbaycan gerek Haydar Aliyev, gerekse de İlham Aliyev başkanlığında savunma alanına büyük önem verilmiş ve ordu 27 yıl içerisinde geliştirilerek modern silahlarla teçhiz edilmiştir. Azerbaycan Savunma Bakanlığının resmi açıklamalarında orduya ayrılan yıllık askeri bütçe 2019 yılı için 3.3 milyar dolar gösterilmektedir. Görüldüğü gibi Azerbaycan ordusunun modernleşmesine büyük önem verilmektedir. Azerbaycan ordusundaki gelişime en iyi örnek ise 2016 yılında 2-5 Nisan tarihleri arasında Azerbaycan-Ermenistan savaşında Azerbaycan ordusunun zaferiyle sonuçlanmış ve Azerbaycan Ordusu tarafından işgalde olan birçok stratejik yollar ve araziler geri alınmıştır. Azerbaycan Ordusu eski Azerbaycan ordusu olmadığını 2016 yılındaki Nisan savaşında ve 2020 yılındaki Temmuz savaşında da göstermiştir. Belirtmek gerekir ki, Azerbaycan ordusunun modernleşmesinde doğal gaz ve petrol gelirleri büyük önemi taşımaktadır.

15 Temmuz tarihinde Ermenistan hükümeti tarafından alınan kararla ordunun önemli bir kısmı Tovuz bölgesindeki çatışmaya yönlendirilmiştir. Böylelikle Dağlık Karabağ bölgesinde önemli derecede bir askeri kapasitenin azaldığı görülmektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti yönetimi böyle bir fırsatı değerlendirmesi ön görülmektedir. Nitekim 27 yıldır süren Karabağ sorunu Ermenistan devleti için ekonomik ve diplomatik açıdan hüsran olmuş fakat Azerbaycan Cumhuriyeti için geçen bu 27 yıl ülkenin gerek ekonomik, gerekse de askeri ve diplomatik açıdan büyük ilerlemelere neden olmuştur. Diğer taraftansa Azerbaycan Birleşmiş Milletler Şartı’nın 51. maddesinden kaynaklanan meşru müdafaa hakkını kullanarak Tovuz bölgesine yönelik saldırıyı öne sürerek Azerbaycan Dağlık Karabağ’a ordu yürüterek tekrar geri alabilir.

Diğer taraftansa Ermenistan Ordusunun Savunma bütçesine dikkat etiğimiz zaman yıllık 625 milyon dolar olduğu ve Azerbaycan Ordusunun yıllık bütçesinin çok altında olduğu görülmektedir. Bilindiği üzere Ermenistan Savunma Sanayisinin envanterindeki silahların büyük kısmını Rusya menşei silahlardan oluşmaktadır. Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarının %20-i işgali sonucu 1993 yılından beri Türkiye tek taraflı sınırları kapatmış ve gerek ekonomik, gerekse de diplomatik ilişkileri kesmiştir. Ekonomik olarak İran ve Gürcistan’a bağlı olan Ermenistan ister ekonomik isterse de savunma açısından gelişememiştir. Bu sebeplerden dolayı ordunun modernleşmeden uzak kaldığı görülmektedir. Ülkeye genelde ekonomik yardım yurt dışında faaliyet gösteren diaspora kuruluşlarından gelmektedir.

Şekil 1: Azerbaycan Savunma Bakanlığı: Ermenistan ait Hedeflerinin Azerbaycan Ordusu tarafından vurulması

Kaynak: (Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, 2020)

Şekil 2: Azerbaycan Savunma Bakanlığı: Ermenistan ait Hedeflerinin Azerbaycan Ordusu tarafından vurulması

Kaynak: (Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, 2020)

Şekil 3: Azerbaycan Halkı İstiklal Meydanında Hükümete Birlik ve Destek mesajı verdi

Şekil 4: Azerbaycan Halkı İstiklal Meydanında Hükümete Birlik ve Destek mesajı verdi

Şekil 5: Azerbaycan Halkı İstiklal Meydanında Hükümete Birlik ve Destek mesajı verdi 14 Temmuz 2020

1.1 Tovuz Bölgesinin Önemi:

İlk olarak belirtmek gerekiyor ki, Tovuz şehri Azerbaycan Cumhuriyeti için stratejik öneme sahip şehirlerinden biridir. Bu kent diğer taraftan Azerbaycan, Türkiye Cumhuriyeti ve Gürcistan devletinin enerji güvenliğini doğrudan ilgilendirmektedir. Bakü Tiflis Ceyhan Petrol boru hattı, TANAP-Trans Anadolu doğalgaz boru hattı, Western Route Export Pipeline ismiyle bilinen Bakü-Supsa Petrol Boru Hattı ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu Tovuz şehri üzerinde geçmektedir. Diğer önemli bir nokta ise Trans Anadolu Doğalgaz Boru hattı Rusya’nın bu projeye olumsuz olması bu savaşın fitilini ateşleyen gelişmelerden ola bilir diye biliriz. 2019 yılı doğalgaz ihracat verilerine baktığımızda Rusya’nın ardından en çok ihracat yapan ülke Azerbaycan olmuştur. Fakat 2020 Nisan ayı verileri baktığımız zaman Türkiye en çok doğalgaz ithalini 34,80% ile Azerbaycan’dan almaktadır. Eğer Ermenistan 12 Temmuz başlattığı saldırı sonucu Tovuz şehrini işgal etseydi Azerbaycan için ileri derecede ekonomik krize neden olacaktı. Diğer taraftan 12-18 Temmuz arasında süren çatışmada Ermenistan ordusu Azerbaycan’ın Tovuz bölgesinden geçen boru hatlarına veya stratejik taşımacılık yollarını vursaydı Azerbaycan için kısa sürelik ekonomik krize sebebiyet verecekti. Dikkat edersek Ermenistan bu saldırıya Ocak ayından beri hazırlandığını göre biliriz. Nitekim Ermenistan hükümeti tarafından alınan kararla 2020 Ocak ayında Ermenistan ile Dağlık Karabağ’ı bir birine bağlayan 22 kilometrelik alternatif 3. karayolu inşaatının başladığı ve Haziran ayında tamamlandığı görülmektedir. 12-18 Temmuz tarihinde Ermenistan ordusuna yapılan takviye bu karayolu vasıtasıyla yapıldığı ön görülmektedir.

Tablo 1: 2019 yılı Doğalgaz ihracat verileri

Şekil 6: Tovuz Bölgesinden geçen önemli hatlar

Ermenistan’ın Azerbaycan’a saldırmasında Batının desteği ve etkili olduğunu ön plana çıkartabiliriz. Nitekim Kuzey-Güney Koridoru projesinin önemli bir kısmı Azerbaycan arazisinden geçmektedir ve Yeni Ekonomik Cephe olarak görülen bu ipek yolu Süveyş kanalına bir rakip şeklinde nitelendirilmektedir. Kuzey-Güney Koridoru olarak bilinen Hindistan’dan başlayarak, İran, Azerbaycan, Rusya’da sonlanacak bir yük taşımacılık ve ipek yolu projesidir. Proje kapsamında Hindistan’ın Mumbai kentinden başlayarak, İran’ın Reşt eyaleti ve Azerbaycan sınırlarından geçerek Rusya’nın St. Petersburg şehrini bağlayan bir ipek yolu projedir. Bu proje Süveyş kanalına rakip bir ipek yolu olduğu için ABD ve Batı devletleri bu projeye olumlu yanaşmamaktadırlar.

Şekil 7:Kuzey-Güney Koridoru

1.2 Ermenistan’ın saldırısına Tepkiler ve Azerbaycan’a verilen destek mesajları:

Ermenistan’ın Azerbaycan’ın Tovuz bölgesine yönelik saldırısı 12 Temmuz tarihinden gündeme oturdu ve birçok devletler, uluslararası kuruluşlar bu saldırıyı kınadı ve Azerbaycan Cumhuriyetinin yanında olduklarını belirttiler. Azerbaycan’a verilen destek mesajları içerisinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma bakanı Hulusi Akar, Dışişleri bakanı Mevlüt Çavuşoğlu her türlü desteği verileceğini açıkça belirtmişlerdir. Diğer Ermenistan saldırganlığıyla ilgili bir kınama bildirisi TBMM tarafından yapılmıştır. TBMM tarafından yapılan bu kınama bildirisine AK Parti, MHP, İyi Parti ve CHP olmak üzere dört parti katılım sağlamış ve bildiri ortaklaşa kabul edilmiştir. Bu bildirinin önemini bu şekilde ifade ede biliriz:

Türkiye tarihinde ilk defe böyle bir bildiri dört parti tarafından ortaklaşa kabul edilmiştir ve bildiride Türkiye Cumhuriyeti her türlü Azerbaycan halkına destek olacağını net bir şekilde ifade etmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyetine verilen destek mesajları içerisinde Pakistan, Ukrayna, Moldova, Kolombiya olmak üzere aşağıdaki uluslararası kuruluşlar ve STK-lar destek vermiştir. Diğer taraftan Ermenistan’ın Tovuz bölgesinde yaşayan sivil halka yönelik saldırısı kınanmıştır.

Uluslararası kuruluşlardan Ermenistan saldırısını ortaklaşa kınama bildirisi:

Şekil 8: Pakistan Dışişleri Bakanlığından Ermenistan’ın Azerbaycan bölgelerine yönelik saldırısına Kınama

Şekil 9: İslam İşbirliği Teşkilatından Ermenistan’ın Azerbaycan bölgelerine yönelik saldırısına Kınama

Şekil 10: GUAM-dan Ermenistan’ın Azerbaycan bölgelerine yönelik saldırısına kınama

Şekil 11: Ermenistan’ın Azerbaycan’a Yönelik Saldırınsa TBMM Parti Grupları Tarafından Ortaklasa Kınama Bildirisi

Şekil 12: Moldova Dışişleri Bakanlığından Ermenistan’ın Azerbaycan bölgelerine yönelik saldırısına Kınama

Şekil 13: Kolombiya Parlamentosundan Ermenistan’ın Azerbaycan bölgelerine yönelik saldırısına kınama

1.3 Ermenistan’a Devletine Verilen Destek

Azerbaycan Cumhuriyeti tarafından yapılan açıklamada Sırbistan’ın 12-18 Temmuz tarihleri arasında Gürcistan üzerinden silah gönderildiğini ve bunun üzerine Sırbistan’ın Azerbaycan’daki temsilcisi Danitsa Veinoviç ve transit yol olarak kullanılan Gürcistan devletinin Azerbaycan’daki Büyükelçisi Zurab Patarazde Azerbaycan Dışişleri Bakanlığına konuyla ilgili açıklama talebi için acil çağırıldı. 21 Temmuz 2020 tarihinde Azerbaycan devleti tarafından Azerbaycan medyasına Ermenistan’a silah yardımı yapan araçların resimleri sızdırıldı. Görüldüğü üzere bu resimlerin medyaya sızdırılma sebebi, Ermenistan’ın hangi ülkelerden gizlice silah aldığını ve destek olan ülkelerin kimler olduğunu tüm dünya kamuoyuna göstermek amacı taşımaktadır. Bu resimlerin medyaya sızması üzerine 22 Temmuz tarihinde Sırbistan Ticaret, Turizm ve Telekomünikasyon Bakanı görevinde bulunan Rasim Ljajic konuyla ilgili Sırbistan’ın başkenti Belgrat’ta iddialarla yanıt verdi:

Bakan Rasim Ljajic Ermenistan’a yapılan silah satışının son iki yılda özel bir firma tarafından uygulandığı ve bu yıl sadece Mayıs ve Haziran ayında silah verildiğini belirtti. Bakan Rasim Ljajic özellikle günümüzde AB, BM, ABD ve Rusya’nın Ermenistan'a karşı herhangi bir silah ambargosu olmadığını ve böyle bir durumda Ermenistan'ın silah alımı isteğini reddetmeyin mümkünsüz olduğunu ifade etti. Bakan ayrıca bu yıl yapılan silah yardımının 1 milyon avroyu geçmediğini özellikle vurguladı. Göründüğü gibi Sırbistan Bakanının belirttiği gibi Ermenistan’a karşı hiçbir silah ambargosunun olmaması gelecekte de Sırbistan’ın silah satışının devam edeceğini göstericisidir. İlaveten de Ermenistan’a karşı silah ambargosu uygulanmadığı takdirde bu ülkeye dış güçlerden de silah satışı yapılacağı ön görülmektedir. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı tarafından 23 Temmuz tarihinde ise Rusya Federasyonunun Ermenistan’a Gürcistan üzerinden 300’ün üzerinde silah yardımı yaptığı iddiaları ortaya atıldı. 25 Temmuz tarihinde Gürcistan Başbakanı danışmanlığını yapan İrakli Çikovani tarafından yapılan açıklamada bu iddiaların gerçek olmadığını Azerbaycan’la Gürcistan devletinin gerek sınır komşusu gerekse de stratejik müttefiki olarak böyle yardımı yapmadığını ve medyada yayılan bilgilerin gerçek dışı olduğunu belirtti.

Şekil 14: Sırbistan’ın Gürcistan Üzerinden Ermenistan’a yaptığı silah yardımı görüntüleri

Şekil 15:Sırbistan’ın Gürcistan Üzerinden Ermenistan’a yaptığı silah yardımı görüntüleri

15 Temmuz tarihinde Ermenistan’a diğer resmi destek ise Fransa’nın Auvergne Rhône Alpes bölgesinin başkanı Laurent Wauquiez resmi Twetter sayfasından Ermenistan’a desteğini dile getirmiştir. Başkan Laurent Wauquiez Azerbaycan tarafını kınayarak Fransa’nın bu olayda Ermenistan’a destek vermesini açık bir şekilde belirtti. Daha öncede bilindiği üzere Fransa Ermeni Terör örgütü olan ASALA üyesini 2001 yılında Ermenistan’a tahliye etmiştir. Ermenistan’a yapılan desteğin arkasında Fransa’da yaşayan Ermeni lobi faaliyetlerinin etkisinin büyük olduğu görülmektedir. 15 Temmuz tarihinde diğer bir resmi destek daha Güney Kıbrıs Rum Yönetimi tarafından verilmiştir. Nitekim Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Temsilciler Meclisi Başkanı görevinde bulunan Demetris Syllouris kendi Twitter hesabında yaptığı bir paylaşımda Ermenistan’ın yanında olduklarını ve olaylardan dolayı Azerbaycan tarafını kınadıklarını ifade etti. Fransa ve GKRY tarafından yapılan bu açıklamaların arkasında, Ermenistan ve Azerbaycan çatışması sırasında Türkiye’nin Azerbaycan’a her türlü destek vereceklerini belirtmesinden kaynaklanmaktadır. Nitekim Doğu Akdeniz’de gelişen olaylar Kafkasya’daki taraflara yansımaktadır. Çatışmaların sürmesi üzerine Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Azerbaycanlı meslektaşıyla 18 Temmuz tarihinde telefon konuşması yapılmış ve bu konuşma sonrası iki ülke arasında gerginlik normalleşme sürecine girmiştir. Diğer taraftan Azerbaycan ve Rusya’nın Savunma Bakanlarının basına açıklanan telefon konuşması metninde 17 Temmuz tarihinde başlatılan ani askeri tatbikatın Azerbaycan-Ermenistan arasındaki çatışmasıyla bir ilişkisinin katiyen olmadığı belirtilmiştir. Belirtmek gerekiyor ki, Rusya Savunma Bakanlığı 17 Temmuz tarihinde Güney ve Batı askeri birimleri, merkezi bölgelerinde yerleşen askeri kışlalar, Pasifik ve Kuzey Filoları’nın hava indirme ve deniz piyade birliklerinde ani denetimini başlatmıştır. Böylelikle Ermenistan’a verilen resmi ve gayri resmi destekleri şu şekilde sıralaya biliriz:

Sırbistan, Fransa’nın Auvergne Rhône Alpes bölgesi başkanı, Gürcistan, Rusya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi.

Sonuç olarak Azerbaycan 1990’lı yıllarda işgale uğrayan eski Azerbaycan olmadığı görülmektedir ve ordusu günümüzde Kafkasya’nın en güçlü ordularında biridir. Kafkaslara hakim Rusya Azerbaycan’daki gerek ekonomik, gerekse de savunma alanındaki ilerlemenin farkında ve böylelikle iki tarafa karşıda dengeli bir politika gözetmektedir. Diğer taraftan Azerbaycan ordusunun tam kapasitede hazır olması ve ekonomik olarak Ermenistan’dan daha ileri derecede gelişmiş olması Karabağ ve etrafındaki 7 şehrin çözüm sürecinde AGİT’in Azerbaycan’a yakın davranmasına etki edeceği görülmektedir. Karabağ sorunu dahilinde diğer önemli bir gelişme ise 21 Temmuz 2020 tarihinde gerçekleşmiştir. Nitekim ABD Kongresinin temsilciler meclisi üyeleri Steve Charlotte ve Steve Cohen 296 sayılı karara değişiklik getirilmiştir. Kararda yapılan değişiklik sonucu Azerbaycan’ın toprağı olan Karabağ ve etrafındaki 7 şehrin Ermenistan tarafından 1989-1993 yılları arasında işgali resmi şekilde kabul edildi.

Bu kararın kabul edilmesi ile Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 şehrin siyasi yönden çözümünde Azerbaycan’a bir artı kazandırdığı ön görülmektedir. Ermenistan halkının yeni bir Karabağ savaşı istemediği ve ekonomik olarak olası herhangi bir savaşı kaldıramayacağı açıkça görülmektedir. Göründüğü üzere bundan sonra Azerbaycan ve Ermenistan yetkilileri Karabağ sorununun çözümünde maksimalist bir tavır izleyecektir. Taraflar kısa zaman içerisinde bu sorunu tekrar diyalog yoluyla çözmek için masaya taşıyacakları ön görünmektedir.