Özbekistan, Karakalpakistan'daki protestolarda 18 kişinin öldüğünü açıkladı

BURS ARENA / Haber Merkezi

Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde 1 Temmuz’da başlayan Özbekistan hükumeti karşıtı gösteriler devam ediyor. Eylemlerin merkezi Nukus’ta ve Karakalpakistan’ın diğer bölgelerinde gerçekleşen protesto gösterilerinde şu ana kadar 18 kişinin yaşamını yitirdiği kaydedildi.

1 Temmuz 2022 tarihinde Cuma Namazı sonrası Karakalpakistan’ın merkezi Nukus kentinde ülkenin yeni anayasasında önerilen statü değişikliğine karşı kitlesel bir protesto düzenlendi. Binlerce kişi protestoya katıldı. Karakalpakistan’ın farklı bölgelerindeki protestoların videoları sosyal medyada yayınlandı. Ancak protestocular, Özbekistan güvenlik güçleri tarafından acımasızca bastırıldı. Olaydan mağdur olanların ve tutuklananların sayısı ile ilgili henüz bir bilgi aktarılmadı. Bugün Özbekistan hükumetine bağlı Ulusal Muhafız Basın Ofisi tarafından yapılan açıklamada, güvenlik güçlerinin geçen haftadan beri protestocuları dağıtırken 516 kişiyi gözaltına aldığını ancak şimdi birçoğunu serbest bıraktığını söyledi. Ayrıca, kitlesel halk hareketlerinde resmi rakamlara göre 18 kişi yaşamını yitirdi. Bölgede gerginlik sürüyor.

KARAKALPAKİSTAN’DA OLAYLARIN ÇIKIŞ SEBEBİ NEYDİ?

Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Özbekistan Anayasasında yapılacak değişiklikle ilgili önemli açıklamaya değinerek, Karakalpakistan’ın “egemen” statüsü değiştirileceğinden bahsetmişti. Cumhurbaşkanının önerisi kapsamında, Özbekistan anayasasının Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nin statüsünü belirleyen 70, 71, 71, 73, 74 ve 75. maddelerinde değişiklik yapılacağı aktarılmıştı. Özbekistan Anayasasına 26 Haziran 2022 tarihindeki sunulan yasa taslağında Karakalpakistan’ın “egemen” statüsü kaldırılacaktı. Bunun yerine sadece Karakalpak Cumhuriyeti olacaktı. Özbekistan Anayasası’nda yapılan değişiklik taslakları 26 Haziran’da kamuoyunda tartışılmak üzere sunuldu. Özellikle memnuniyetsizlik, cumhuriyetin statüsüyle ilgili makaledeki değişikliklerden kaynaklandı.

Özellikle, Anayasa’nın önerilen yeni versiyonu, Karakalpakistan’ın mevcut Özbekistan Temel Yasası’nın 70. Maddesinde yer alan “egemen” statüsünü hariç tutmaktadır. Yeni Anayasanın önerilen taslağında, bu madde Karakalpakistan’ı sadece bir cumhuriyet olarak listeliyor. Tartışmalı anayasa değişikliği maddeleri neler:

Mevcut Madde 70:

Egemen Karakalpakstan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti’nin bir parçasıdır. Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin egemenliği, Özbekistan Cumhuriyeti tarafından korunmaktadır.

Önerilen Madde 70:

Karakalpakstan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti’nin bir parçasıdır. Karakalpakistan Cumhuriyeti topraklarında, Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası ve mevzuatı ile sağlanan tüm hak ve özgürlükler garanti altına alınmıştır.

Karakalpakstan’ın Özbekistan’dan referandumla çekilme hakkını tanıyan yeni Anayasa taslağında da 74. madde değiştirildi.

Mevcut Madde 74:

Karakalpakistan Cumhuriyeti, Karakalpakistan halkının genel referandumu temelinde Özbekistan Cumhuriyeti’nden ayrılma hakkına sahiptir.

Önerilen Madde 74:

Karakalpakistan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti Anayasası ve kanunları, Karakalpakistan Cumhuriyeti Anayasası ve kanunlarına uygun olarak kendi topraklarında yasama, yürütme ve yargı yetkisini kullanır. Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin en yüksek yetkilisi Karakalpakistan Cumhuriyeti Yüksek Konseyi’nin Başkanıdır. Değişikliklerin Özbekistan Temel Kanununun yaklaşık 130 maddesinin yaklaşık yarısını etkilemesi bekleniyor. Değişiklikler, diğer şeylerin yanı sıra, cumhurbaşkanlığı süresinin mevcut beş yıldan yedi yıla uzatılmasını öngörüyor.

SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB) DÖNEMİNDEN BERİ BİTMEYEN BİR YARA

1924’te kurulan Karakalpak Özerk Bölgesi, 1930’a kadar Kazak Özerk Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti’nin bir parçasıydı. Daha sonra Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti‘ne devredildi ve 1930’dan beri Özbekistan’ın bir parçası haline geldi. 14 Aralık 1990’da Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bünyesindeki Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti Parlamentosu, devletin tam bağımsızlığını üstlenen bir devlet egemenliği bildirgesini kabul etti.  Bildirgede, ülkenin devlet statüsü “özerk cumhuriyet” konusunun üstünde listelendi. Özellikle özerk cumhuriyetin adı Karakalpak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak değiştirildi. 

Şubat 1991’de, Karakalpakstan Yüksek Konseyi’nin 5. olağanüstü toplantısında, Dauletbay Şamşetov bu konseyin başına seçildi. Mayıs 1991’de, Moskova ve Taşkent arasındaki ilişkileri düzenlemek için Nukus’ta bir Komünist Parti toplantısı yapıldı ve Moskova, Karakalpakstan’ın devlet statüsünü tanımayı kabul etti. Ardından Şamşetov Cumhurbaşkanı seçildi, ancak birkaç ay sonra iktidardan istifa etti.

9 Ocak 1992’de ise Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Karakalpakistan Cumhuriyeti’ne dönüştürüldü. 9 Nisan 1993’te ülkenin Anayasası kabul edildi. 1993 yılında Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin Özbekistan’a girişi konusunda 20 yıllık bir devletlerarası anlaşma imzalandı. Anlaşma, özerk cumhuriyetin referandum yaparak Özbekistan’dan çekilme hakkını güvence altına alıyor. Asıl başarı ise, Özbekistan’dan referandum yoluyla ayrılma hakkının Özbekistan Anayasası’nda yer almasıydı.

2013-2014 yıllarına gelindiğinde, Karakalpakstan halkı Referandum yoluyla Özbekistan’dan ayrılma teşebbüsünde bulundu. Ancak bu girişim, zulüm ve baskıyla sonuçlandı. Günümüzde ise, Özbekistan’da Anayasa reformu adı altında sunulan yeni bir Anayasa taslağı bu konuyu yeniden gündeme getirdi.

Sosyal medyada sokaklarda kanlar içinde cesetlerin yattığı ve Nukus caddesinin kanla dolduğu iddia edilen görüntülerin yer aldığı mesajlar yayınlandı Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Özbekistan Anayasasında yapılacak değişiklikle ilgili önemli açıklamaya değinerek, Karakalpakistan’ın “egemen” statüsü değiştirileceğinden bahsetmişti. Cumhurbaşkanının önerisi kapsamında, Özbekistan anayasasının Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nin statüsünü belirleyen 70, 71, 71, 73, 74 ve 75. maddelerinde değişiklik yapılacağı aktarılmıştı.

QHA