Irak’taki siyasi partiler aralarındaki anlaşmazlıklara son vermek için çözüm arıyorlar

BURSA ARENA / Haber Merkezi

Şii partiler arasında ‘en büyük meclis bloğu’ sorunu çözüm beklerken, Kürt partiler arasında cumhurbaşkanlığı yarışı başladı.

Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi Meclis Başkanı seçilen Muhammed el-Halbusi ile dün bir araya geldi (Reuters)

Irak’ta genç Sünni lider Muhammed el-Halbusi, Meclis’te yapılan oylamada 200 oyla yeniden Meclis Başkanı seçildi. Halbusi’nin Sünni rakibi eski Meclis Başkanı ve Meclis’in en yaşlı üyesi Mahmud el-Meşhedani ise 14 oy alabildi. İki isim arasındaki büyük oy farkına rağmen Sünniler ilk kez müşterek bir paydada buluştu ve ülkedeki karar alma mekanizmasının ortağı olma imkanına kavuştular.

Şiiler 2003 sonrasında Birleşik Irak koalisyonu ve Şii Ulusal Koalisyonu gibi ittifaklar kurarak Irak’taki siyasi kararları tekeline aldı. Bugün ise ikisi de Şii olan Sadr Hareketi ile Koordinasyon Grubu arasında bölünme meydana geldi. 42 yaşındaki Halbusi ezici bir galibiyetle meclis başkanlığı seçimini kazanırken, 75 yaşındaki şair ve Çocuk Doktoru Meşhedani’ni ağır bir yenilgi aldı. Halbusi’nin aldığı oyların tamamı Meclis’teki 65 Sünni vekile ait değildi. Zira Halbusi’nin liderliğindeki Takaddum (İlerleyiş) Partisi ile iş insanı Hamis el-Hancer liderliğindeki Azim Koalisyonu arasında yapılan ittifak sonrasında Azim milletvekillerinin büyük çoğu Halbusi’ye oy verdi. Meşhedanin aldığı 14 oyun tamamı ise Azim’den ayrılan vekillere ait. Ne Şiilerden -Sadr Hareketi vekilleri- ne de Kürtlerden -Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi’nin (KDP) milletvekilleri- Meşhedaniye oy çıkmaması dikkati çekti.

Seçimde 73 sandalye kazanarak birinci parti olan Sadr Hareketi’nin lideri Mukteda es-Sadr’ın savunduğu ulusal çoğunluk hükümeti vizyonuna göre Halbusi, birinci yardımcısı ve Sadr Hareketi’nin şahin isimlerinden Hakim ez-Zamili, ikinci yardımcısı ve KDP yöneticisi Abdullah Şahun’un oylamada aldıkları zafer Sadr’ın ulusal çoğunluk hükümetini kurma yolunda ilerlediğini gösteriyor. Ancak bu yolun önünde ‘en büyük meclis bloğunu’ oluşturma engeli bulunuyor.

Meclis’in ilk oturumunda ‘en büyük meclis bloğunun’ doğru bir şekilde kayıt altına alınması sorunu 2010 seçimlerinden bu yana devam ediyor. Hukuk uzmanları aynı zamanda ‘en büyük meclis bloğunun’ meclisin en yaşlı üyesinin yönetimindeki oturumda mı yoksa seçilmiş meclis başkanının yöneteceği oturumda mı belirleneceği hususunda fikir ayrılığı içinde. Nitekim Koordinasyon Grubu ve Sadr Hareketi önceki gün yapılan ilk meclis oturumunda Meşhedani’nin başkanlığında kendilerini ‘en büyük meclis bloğu’ olarak kaydettirdi. Bu sorun, seçimi kaybeden Şii parti ve grupların bir araya geldiği Koordinasyon Grubu isimli çatı oluşumuna bağlı vekillerin oturumdan çekilmesine sebep oldu. Koordinasyon Grubu ‘en büyük meclis bloğu’ sorununu çözmesi için Federal Mahkeme’ye gideceğini belirtti. Irak Anayasası’nın 76’ncı maddesine göre ‘en büyük meclis bloğu’ başbakan adayını belirleme yetkisine sahip.

Türkiye ve Arap ülkelerinin rolü

Eski rejimin düşüşünden bu yana Sünniler ilk kez saflarını birleştirdi. Bazı çevreler bu durumu, Irak’taki Sünnilerin siyasi sürece daha güçlü bir şekilde katılmasını sağlamak amacıyla Türkiye ve Arap ülkelerinin oynadığı önemli rolün sonucunda ortaya çıkan bölgesel uzlaşı olarak değerlendiriyor. Dolayısıyla ortaya çıkan bu tablo, Sadr’ın Koordinasyon Grubu çatısı altındaki Şii rakiplerine (Fetih Koalisyonu, Kanun Devleti Koalisyonu, Asaib Ehlil Hak grubu, Nasr Koalisyonu, Ulusal Sözleşme ve Ulusal Hikmet Hareketi) kendi seçeneklerini dayatmak için ihtiyaç duyduğu çoğunluk hükümetini zorunlu kılıyor. Bu arada Ulusal Hikmet Hareketi lideri Ammar el-Hekim yeni hükümette yer almayacağını ilan etti. Yani Hareket artık siyasi hesapların dışında kalacak.

Birçok Şii grubun görüşüne göre, Sünniler arasındaki anlaşmazlığa bulunan çözüm, Irak Meclisi’nin en büyük seçim bloğu ve en büyük blok olan (180’den fazla milletvekili bulunan) Şiilerin aleyhine oldu. 2005-2018 arasındaki dört parlamento seçimi dönemindeki tecrübelere dayanarak ve İran’ın belirleyici etkisiyle Şiiler siyasi seçeneklerini dayatmayı başararak, Kürt partilere “kilit parti olma” özelliği kazandırdı. Sünni partiler ise bu seçim dönemlerinin tümünde, yönetime ortak olma konusu meselesi başta olma üzere en büyük kaybeden oldu. Zira Sünni partiler, Irak’ta kurulan kota sistemi gereğince kendilerine tanınan makam ve mevkileri almak dışında siyasi karar alma mekanizmasında hiçbir rol alamadılar. Kürt partilerin ‘kilit parti’ olma özelliğini büyük ölçüde kaybetmeye başladığı bu seçimde Şiiler, kendi aralarındaki anlaşmazlıkları çözmeyi başaran Sünnilerin önümüzdeki dönemde karar alma mekanizmasında önemli rol almasından endişe ediyorlar. Şii parti yöneticileri dün yaptıkları açıklamalarda, Sünnilerin Sadr’ı ‘çoğunluk hükümeti’ kurmaya teşvik ederek Şiiler arasındaki birliği böldüğünü ifade ettiler. Koordinasyon Grubu, ülkeyi bilinmeze sürükleyeceği uyarısında bulunarak çoğunluk hükümetine karşı çıkıyor.

Halbusi’nin meclis başkanı seçilmesinin ardından sıra cumhurbaşkanı seçimine geldi. Cumhurbaşkanı seçimi, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) iki büyük partisi KDP ile Bafel Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasındaki uzlaşmaya bağlı. Her iki partinin de kendi seçeneğinde ısrar etmesi sebebiyle taraflar daha fazla müzakere turuna ihtiyaç duyuyor. Anayasa’ya göre iki partinin uzlaşması için iki hafta süre var. Meclis Başkanı Muhammed el-Halbusi, cumhurbaşkanı adayının oylamaya sunulacağı oturumun 8 Şubat’ta düzenleneceğini ilan etti.

Kürtler Cumhurbaşkanı adayı konusunda anlaşabilecek mi?

Sünniler, Mesud Barzani başta olmak üzere Kürtlerin arabuluculuğuyla saflarını birleştirmeyi başardı. Irak siyaset sahnesine hakim olan dengelere göre bölgesel bir himayecisi olmayan Kürtler ya kendi içlerinde uzlaşı yapacak ya da 2018 senaryosunu tekrarlanacak. Nitekim 2018 parlamento seçiminin ardından KYB’nin tek bir adayı vardı o da mevcut Cumhurbaşkanı Berhem Salih’ti. Buna karşılık KDP ise mevcut Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin’i aday göstermişti. KYB lideri Bafel Talabani’nin Berhem Salih’in adaylığında ısrar etmesi ve Barzani’nin de bu seçeneği ‘veto etmesi’ nedeniyle Kürtler arasında oldukça zorlu bir denklem söz konusu. Bununla birlikte ABD-İran etkisiyle taraflardan birinin taviz vermek durumunda kalacağı görüşünü dile getiren çevreler de var. Ancak şu ana kadar cumhurbaşkanlığı koltuğuyla ilgili Kürtlerin seçeneğine yönelik ABD-İran etkisinin hangi yönde olacağına dair herhangi bir işaret görülmedi.

İran, Irak’taki Şiiler arasında birliği sağlamakta zorlanıyor

Şii cepheye gelince, 2018 ve 2021 seçimlerinde en yüksek oyları alarak iki kez üst üste birinci olan ve partisine sadık milyonlarca kişilik bir seçmen tabanına sahip olan Sadr Hareketi ile Sadr Hareketi gibi bir kitlesi olmayan fakat para, silah ve silahlı gruplara sahip olan Koordinasyon Grubu arasındaki anlaşmazlık sürüyor. Bu anlaşmazlık öyle bir noktaya varmış ki İran bile Şiiler arasında birliği sağlamakta zorlanıyor. İran şu anda Arap Körfez ülkeleriyle görüşmelerin yanı sıra ABD ve 5+1 ülkelerle nükleer dosya konusunda ciddi görüşmeler yürütmekle meşgul görünüyor. Dolayısıyla İran önceliklerini bu bağlamda belirliyor. Bununla birlikte siyasi gözlemcilere göre İran, özellikle Kürt ve Sünni partilerin ilk kez şartlarını ve belki de seçeneklerini dayatma gücüne sahip olduğu böyle bir dönemde Şii sahayı ve birbiriyle geçinemeyen Şii partilerin arasını düzeltmek için mutlaka bir hamle yapacak.

Bağdat / Şarku’l Avsat