Diplomasi adeta ülkelerin dış politikada uyguladığı bir siyaset yöntemidir diyebiliriz. Nasıl dış politika Uluslararası ilişkilerin alt inceleme dallarından biri gibi görülüyorsa, dış politikada belirleyici faktör de diplomasidir.
Araştırmacılar diplomasiyi adeta bir uzmanlık alanı olarak görmektedirler. Diplomasinin esas amacı çatışmaları önleyerek barışı korumaktır.
Diplomasi kuramı dünya düzenindeki ırk, mezhep, dil ayrımcılığı yapılmadan uluslararası ilişkilerde etkin bir iletişim ve çözüm yöntemidir diyebiliriz.
Diplomasi kuramı günümüzde iki anlamla ifade edilebilir:
◾️Dar anlamda diplomasi
◾️Geniş anlamda diplomasi
Dar anlamda diplomasi tanımı genelde bir ülkenin dışişleri bakanlığı tarafından ve büyükelçilikler vasıtasıyla yürütülen aktif diplomatik karşılıklı görüşler ve anlaşmalar vasıtasıyla oluşmaktadır.
Geniş anlamda diplomasi kuramı ise uluslararası ilişkilerde kullanılmaktadır. Geniş anlamda diplomasi örneği ise uluslararası örgütler tarafında yürütülmektedir. Örneğin: BM, WHO, AB kuruluşlar.
Diplomasi kelimesi eski Yunan kelimesi olmuştur ve "diploö" kelimesinden gelmiştir. Diplomasi kavramının ne olduğu ile ilgili uluslararası ilişkilerde birçok araştırmacı kendi eserlerinde bahsetmiştir.
İngiltere’de dünyaya gelen aslen Alman olan diplomat Ernest Mason Satow diplomasi kuramını şu şekilde ifade etmektedir: Devletlerarasında ilişkilerin barışçıl yollarla yürütülmesine diplomasi denilmektedir. Bunun içinde diplomatik işlevlerin tam olması gerekmektedir (Barratt 1985).
Uluslararası İlişkiler Profesörü olan aslen Avustralyalı Headley Bull’da diplomasiyi şu şekilde açıklamaktadır: “resmi politikalar ve barışçıl yollarla dünya siyasetinde yer alan devletler ve diğer varlıklar arasındaki ilişkilerin yürütülmesi” şeklindedir (Bull 1932). Diplomasi kuramı ile ilgili diğer bir önemli görüşü ise ABD’li diplomat ve siyasetçi Henry Kissinger tarafından söylenmiştir. Henry Kissinger diplomasiyi şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘Diplomasi yeni bir dünya düzenidir ve modern diplomasi ise savaş ve barış güçleri arasındaki güç dengesidir.’’
İlaveten de diplomasi sonucunda alınan kararlar gelecekteki dış ve iç politikayı etkilemektedir (May 1994). Armand Jean du Plessis de Richelieu Fransız bir siyasetçi olmuş ve diplomasi kuramının gelişmesinde büyük bir katkısı vardır. Richelieu diplomaside en önemli aktörün ise devamlı ilişkiler kurulmasının vacipliğine önem vermekteydi (Encyclopedia Britania 2020). Uluslararası ilişkilerde diplomasinin önemli bir aktör olmasında Askeri stratejist olan Niccolò di Bernardo dei Machiavelli Diplomaside önemli bir yeri bulunmaktadır. Niccolò di Bernardo dei Machiavelli güvenlik sorunlarının giderilmesinde diplomasinin önemli olduğunu kendi kitabı olan ‘‘Prens’’ adlı eserinde anlatmıştır. Yazar diplomasiyi hile ve iki yüzlülük şeklinde tanımlamıştır. Ayrıca Machiavelli kitabında diplomasiyi modern bir politika olarak gördüğünü belirtmiştir.
Diplomasiyi eski diplomasi dönemi ve yeni diplomasi dönemi olarak ikiye ayırabiliriz. Eski diplomasi Antik Yunan’da, Roma’da, Antik Mısır ve Hititler arasında olan diplomasi ve Ad-hoc’da yönetilmiş diplomasi şeklindedir. Yeni dönem diplomasisi ise 17-18. Yüzyılda ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Yeni dönem diplomasine örnek Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan ve Viyana Kongresi, Lahey Barış Konferansları sırasında yapılan diplomasi olarak görülmektedir.
1.1 Eski Dönem diplomasisi: Antik Yunan’da, Roma’da, Bizans diplomasisi, Antik Mısır ve Hititler arasında olan diplomasi ve Ad-hoc diplomasisi
1.1.1 Antik Yunan Diplomasisi
Eski Yunan’da diplomasi konsolosluk (proxenos) kurumu gibi görünen elçiler vasıtasıyla olmuştur. Burada yapılan diplomasi sonucu alınan bilgilerin devletlerin kaderini belirlerdi. Genelde Antik Yunan’da diplomatlar haberciler şeklinde tanınmaktaydı.
1.1.2 Antik Roma’da Diplomasi
Roma’da diplomasi alanına baktığımız zaman ikili diplomasi uygulamıştır. Kendi halkına ve ülkesine gelen yabancı insanlara karşı uygulanan diplomasi şeklinde olmuştur. Yabancılara uygulanan diplomasi ‘‘iusgentium” hukuku şeklinde olmuş ve tacirler, seyyahlar, turistlere ait olmuştur. Kendi vatandaşlarına uyguladığı diplomasi hukuku ise ‘‘civitasgentium” şeklinde olmuştur.
1.1.3 Hititlerde ve Eski Mısır’da Diplomasi
Eski diplomasi örneklerinden olan ve MÖ 1278 tarihinde Mısırlılar ve Eski Hititler arasında yapılan ‘‘Kadeş’’ antlaşması sonucu olan diplomasi şeklindedir. Bu anlaşma sonucunda iki taraf arasında barış sağlanmıştır.
1.1.4 Ad Hoc Diplomasi
Bu diplomasi türü 15. Yüzyılda İtalya’da yapılmıştır. Bu diplomasi türü devletin elçileri tarafından yürütülmüştür. Yapılan bu diplomasi halk tarafından ise yalan, hile, kurnazlık şeklinde belirtilmiştir.